LA NIGRA SUNO

[Ye la 11ma di agosto 1999 eventis sun-eklipso videbla en granda parto de Europa. Ol esis la lasta sun-eklipso dil yarcento e mem dil yarmilo, pro to ol havis aparta graveso e simbolizis la fino di epoko. Yen texto pri sun-eklipsi.]

 Me ja travivis du importanta sun-eklipsi, nome la unesma ye la 15ma di februaro 1961, qua esis totala en sud-Francia e me esis lore en la loko dil totala eklipso, e la duesma recente dum vakanco ye la 11ma di agosto 1999 en loko qua ne jacis en la zono di toteso, ma esis tre proxima ad olu.

Ye la 15ma di februaro 1961, me esis lore adolecanto e quankam esis vintro, de kelka dii la vetero esis tre bela, sunoza kun blua sennuba cielo di frua printempo, ni esis ya en sud-Francia. Un de nia docisti forduktis ni adsur kolino qua cirkondis nia urbeto, esis sat frua matino, se me bone memoras ye cirkum 9 kloki.

Sur la kolino, ni ne vartis longatempe, kelka kungimnaziani kunportis nigrigita glasi, nam, quale icayare, onu timigis pri la efiki dil suno a la okuli, ma itatempe onu ne ja disvendis nigra binokli, quale en 1999. Danke la helpo da kelka kamaradi me regardis kelkete

l’eklipso, kande ol esis partala, per nigrigita glasi. Pos ula tempo esis klamo e samatempe subite omno divenis obskura dum ke arivis desagreabla venteto koldeta e kelke angoriganta quan onu nomizas eklipso-vento. Me memoras ke sur vicina choseo arivis kamiono qua subite mustis lumizar sua kamiono-lumili. Esis nun la fazo di la toteso, me ne savis ke onu povas lore regardar la suno sen danjero per nuda okuli dum ica tota fazo, e me timis, tamen me rezolvis regardar ol dum kelka sekundi, e la spektaklo esis neobliviebla. La disko dil suno, esis nun tote nigra ed onu povis vidar la suno-krono  sub formo di bela penacheti kun tre pala flava-ivora koloro, nereprezentebla per fotografuri o televiziono. An la bordo dil disko sunal  esis spektebla poketa, tre poketa lumo kun videbla suno-makuli. Ye mea astono, ica makuli ne esis nigra quale me kredabis antee, ma redatra, rozea. E ye mea decepteso, la obskureso ne esis profunda nokto quale imprimite en la jurnalaro, ma nur mi-tenebro di tarda vespero. Absolute ne noktesis, tamen an la horizonto me povis observar kelka pala steli.

Duris la obskureso dum du minuti cirkume e pose la lumo retrovenis same subite kam ol departabis.

Pro antea serioza konjuntivito, me havas nun sat frajila okuli. Ye la 11ma di Agosto 1999, me sejornis vakance en loko tre proxima a la zono di toteso, ma ne en ica zono ipsa. Me kredis pro mea antea experienco, ke exter la zono di toteso, ecepte la partala eklipso dil suno, nulo esas remarkinda e ke ne existas obskureso. La matino esis sat bela, preske sunoza, esis nubi ma nedika, me promenis en la ruro e ye 11 kloki me retroiris a mea hotelo-chambro por spektar sekure la eklipso ye televiziono. La emiso pri l’eklipso esis tre interesanta. Subite ye cirkum 12 kloki 15 divenis obskura. Komence, me kredis ke esas dika nubo, ma la obskureso esis tro forta. Me regardis exter mea fenestro, la cielo esis tam obskura kam lor totala eklipso, t.e. quaze tarda vespero. Enurbe la lumili lumizesis e super mea kapo esis nubo kun stranja kuprea koloro. Pro misterioza motivo me angoris, e me mustis lumizar mea chambro e bone respirar. Lore me standis plu bone, ma me esis tre felica kande la normala jornolumo retrovenis. Me telefonis a mea matro en sud-Francia ed informesis, itere kun astono, ke anke ibe esabis eklipso-obskureso. Plu tarde me saveskis per lekto di ciencala artiklo, ke la obskureso esas preske sama kam en la zono di toteso til ye 80% de eklipso. Ma la jurnalaro ne avertis ni ed ofte la artikli di la jurnali pri la venonta eklipso esis impresanta ma nepreciza e ne tro justa.

En la jurnalo di ta dio, me lektis pose ke la Dalai-Lama rekomendis bone respirar dum eklipso segun la instruciono dil « tantra »-docisti. Se me nur lektabus ica artiklo plu frue ! Forsan me evitabus la instanto di angoro.

Pro ke la eklipso rivekis mea anciena intereso pri astronomio, me nun volas kelkete skribar pri la sun-eklipsi e lia historio.

La maxim anciena eklipso pri qua ni havas atesto eventis ye la 3ma di mayo 1375 ante Kristo en Ugarit an la marbordo di Siria.

Por explikar tala fenomeno on havis mitologial klarigo. La homi di olim opinionis ke krimino facesis da fablatra animali. La Egiptiani kredis ke serpento Apofis atakis suno-deo Ré. En Vietnam la atakero esis giganta rano. Segun la Skandinaviani du kolosa volfi, Sköll e Hati, sencese persequis la suno e la luno. En Chinia onu kredis ke esas desequilibro en la cielo e tradicionala transmiso raportas ke du Chiniana astronomi Hi ed Ho esis ocidigita dal imperiestro pro ke li ne previdis sun-eklipso ye la justa tempo, (ito eventis duamil yari ante nia ero).

La Romana kustumo kriegar por sokursar la suno permanis dum la Mezepoko e la Eklezio kombatis olu kom pagana superstico. Dum la 5ma yarcento, santa Maximus di Torino, e du yarcenti pose, santa Elodius, predikis longatempe kontre ica konduto. Malgre la expliki dal predikeri,  la eklipsi produktigis maxim dementa profetumaji. En 1560, onu anuncas eklipso eventonta ye la 21ma di agosto. Dicesas ke ol produktos : « granda perturbi di la stati, la ruino di Roma ed universala diluvio ». Lor la eklipso dil 12ma di agosto 1654 la Parisani su refujis aden keleri, nam rumoro qua venis de Germania asertis ke ol komencigis la Apokalipso. Un yarcento pose, okazione dil ringoforma sun-eklipso di 1764, la sacerdoti imperesis savigar ke la eklipsi predicas nula danjero ed esas : « same naturala kam la levo o kusho dil suno o di la luno ».

En Francia grava sun-eklipso eventis en 1715, yaro dil morto di rejo Ludovikus XIV (surnomizita la suna rejo) ed en 1724 totala eklipso videblesis en Paris. En la 20ma yarcento preske totala eklipso ringoforma eventis en Paris ye la 17ma di aprilo 1912 e preske totala sun-eklipso ye 99,4% eventis ye la 11ma di agosto 1999 en ica sama urbo. Notinde ke en 1912 la eklipso esis spektebla du dii pos la naufrajo dil giganta navo TITANIC ed olta di 1999 obskurigis la cielo kelka dii ante terorigiva sismi en Turkia. Onu preske povas dicar ke la eklipso di 1912 komencigis la 20ma yarcento historial ed olta di 1999 finigis ol. Tala esis mea impreso, la eklipso di 1999 signizis la fino di epoko.

La eklipsi eventas meznombre ye singla 366ma yaro. 1654 plus 366 esas 2020, onu povas predicar ke probable cirkum ita yaro importanta sun-eklipso totala esos videbla en Italia ed Hispania kun obskureso di partala eklipso perceptebla en Francia e Germania, pose eventos ringoforma eklipso ye la 5ma di novembro 2059 en sudwest-Francia. Itere totala eklipso en preske la sama zono kam icayare havos loko ye la 3ma di septembro 2081. Ringoforma eklipso videsos ye la 27ma di februaro 2082 en Portugal, Hispania, sud-Francia, Suisia ed Austria. Tandem esos totala eklipso ye la 23ma di septembro 2090. 1724 plus 366 esas 2090.

Semblas ke la 21ma yarcento en nia mondo-parto ne indijos eklipsi.

 

(Artiklo da Jean Martignon publikigita en la n° 5/1999 di LETRO INTERNACIONA)