mardi 22 janvier 2013

LA FRANCA-GERMANA AMIKESO E PARTENERESO

 Hodie, exakte kinadek yari ante nun signatesis amikeso-kontrato inter Francia e Germania. Ol eventis pos du terorinda mondo-militi kande amba landi interkombatis e ke plura milioni de lia soldati mortabis. Anke la civila habitantaro sufrabis, precipue dum la duesma mondo-milito pro la bombardi e la masakri. Por ne permanigar la odio e la minaci milital rikoncilio divenis nekareebla. Precipue pro la danjeri aparinta dum la "kolda milito" kande Westo ed Oriento afrontis su sen armi ma per omna cetera moyeni. Onu ne plus povis afordar duriva enemikeso inter Germania e Francia.
Ma kad la vorti "heredala enemiki" por indikar la relati inter Francia e Germania esis justa ?
Ya, esis Franca trupi qui devastabis parto di Rhenlando (Pfalz) dum aproxime 1690. Ma ico esis okazional. Plu tarde, dum la XVIIIma yarcento Francia partoprenis militi en Germania, ma la Germana princi afrontis su ed interdevastis anke sen la helpo da Francia. Odio lore inter amba landi ne existis.
La mala kozi venis dum la Revoluciono eventinta en Francia en 1789 e lua sequi. Lore Francia afrontis tota Europa e la Germana provinci esis aparte opresata e vexata. La nacionalismo Franca naskinta de la Revoluciono produktis kom respondo la nacionalismo Germana, olqua fundamentizesis sur la enemikeso a Francia. Pos la militi Napoleonal, on nigrigis en Germania la historio di la relati inter amba landi e la obskura legendo dil "heredala enemiki" popularigesis en Germania.
Ol tamen tendencis obliviesar kelkete dum la yari 1850ma e komence dil yari 1860ma e la situeso povabus amelioresar, ma la cirkonstanci e la historio decidis diferante.
Ye la komenco dil 1860ma yari Prusia inklinis divenar monarkio Parlamental e demokrata quale Anglia. Ico suciigis la militistal kasto, olqua dominacis Prusia, same kam la rejo di Prusia, qua esis konservema persono. Ita kasto instigis la rejo prenar Bismarck kom chefa ministro. Ita rezolvo havis konsequi di qui la nombro e la importo ne povas kalkulesar. Bismarck odiegis kordiale Francia e la Franci pro la vexi subisita dum la ero Napoleonal, quankam il ipsa ne travivabis ica epoko (il naskis en 1815), ma probable il audis lua familiani e seniora amiki aludar ica tempo.
Bismarck sucesis konstruktar l'uneso di Germania per apogar su sur rivivigita ed akrigita odio kontre Francia. Il parvexis la Franci lor lua vinko per proklamigar la uneso dil Germana Imperio en Versailles, olqua esabis la loko dil la povo e splendideso dil anciena reji di Francia. Tale naskis la kontre-Germana odio che la Franci e la legendo dil "heredala enemiki" anke radifikis en Francia.
Malgre lua tre brilanta vinko en 1871 lor la Germana-Franca milito, Bismarck duris odiegar Francia e minacis ol dufoye per milito ed ico ne kontributis plubonigar la relati inter amba landi. Il havis la maxim granda timo, ke Francia trovez federiti kontre Germania e venjez su pro la desvinko di 1870-71. Ico divenabis (absurda) obsedo por lu. Pos la departo de la povo da Bismarck (1890) la situeso destenseskis e fine rikoncilio divenabus posibla. En 1898, Francia subisis grandega vexo en Fashoda (Afrika) pro ke malgre la exploro antea da Franca trupi, la Franci por evitar milito kontre Anglia mustis renuncar pri sua yuri en sud-Sudan. La indigno ed iraco esis tante forta ke multa Franci opinionis, ke Anglia esis la vera "heredal enemiko" di Francia e ke Francia perdabis plura imperii pro Anglia (Kanada, India) ed havabis nekontebla nombro de militi kontre ca lando, dum ke kontre Germania esabis nur un milito (en 1870) e perdesis nur un provinco (Alzacia-Lotringia) favore ad ita lando. Granda majoritato de Franci deziris lore rikoncilio e federo kun Germania por ne plus esar humiligita da Britania. Probable la Germani aceptabus ico, ma subite la ministro por Exterlandan Aferi Gabriel Hanoteau , deziranta bona relati a Germania, remplasigesis dal fanatika nacionalisto ed agento di Anglia Théophile Delcassé. Fakte, depos 1815, Francia esis vasala lando di Anglia e ligita ad ol per sekreta kontrati. La potenta partiso ye la servo di Anglia impedis la katastrofo, qua esabus por ita lando federuro inter Germania e Francia.
Pro ke me ne volas detaloze deskriptar la situeso, me nur dicos ke Anglia ne volis ke irga lando en Europa (e mem en la mondo) havez navaro egala a la sua e pro ke la guvernerio di Germania, sub la influo dal nacionalistega admiralo Tirpitz, ne volis cedar, lore la milito kontre Germania (en 1903-1904) rezolvesis, nam la potenta imperio mondala di Britania ne povis tolerar hegemoniala povo en Europa, qua ne esus amika e submisita ad ol. Ma se Britania havis potenta navaro, ol ne havis importanta infantrio. Itaque oportis preparar la Franci e lia armeo kontre Germania. Komence la Franci volis audar nulo, nam li tro bone memoris la vexanta desvinko di 1870 e tro timis la Germani por audacar afrontar ita lando. Ma la habila e sagaca Angli savis tante bone manovrar e manipular la altri (manifesti en Germania en 1910 ed Agadir-krizo di 1911), ke la Franci aceptis lia projeto e federuro. Kom konsequo, omno funcionis rapide til la milito-erupto di 1914. Me astonesas tamen, ke, dum ita periodo (1911-1914), la Germani kredis ke la facanto di omna intrigi kontre Germania esis Francia. Jurnalaro-kampanio odioza eventis tote aparte en Germania kontre la vicina lando westal (ma anke la Franci atakis Germania en lia jurnalaro) ; ma se li apertabus la okuli, li komprenabus ke lo esis Anglia qua organizis omno kontre Germania. Me supozas ke la triumfanta rasismo en Germania ita-epoke, kredigis da li, ke la Angli esante Germanala frati, povis volar nulo mala a li, kontre ke la Franci esante "Welsche" (Latinidi) povis esar nur perfida enemiki. Kande pos la erupto dil milito e la invado di Belgia dal Germana trupi, Anglia deklaris la milito a Germania, la Germani subite apertis la okuli, e koncieskis pri qua esis lia vera adverso, ma ita-instante lo esis tro tarda. Pro la milit-iro dal Britaniana Imperio, Germania preske dekomence perdabis la milito.
La neyusta paco di 1919 signatita en Versailles (por venjar la proklamo ibe dil Germania Imperio en 1871) ne amelioris la situeso inter amba landi. Ma se on observas bone la situeso naskinta de ca kontrato, on konstatas ke Francia nur retrohavis Alzacia-Lotringia e nulo pluse por protektar lua frontieri. Kontree en esto, Germania perdis teritorio quaropla ad olta di Alzacia-Lotringia, ne segun la deziro da Francia, ma segun la volo dal Usana prezidanto Wilson e lua absurda dek-e-quar punti qui arachis vasta teritorio de Germania por rinaskigar Polonia.
Koncerne la duesma mondo-milito, me volas nur dicar ke Francia deklaris nelegale la milito a Germania en 1939, nam voto dal Parlamento esis necesa ed ol ne eventis. Pro evidenta motivo. Nome, dum la unesma mondo-milito Francia perdis 3 milion soldati de habitantaro havanta 40 milion personi (oficale on agnoskas nur la duimo di ca perdo-nombro por celar la plufebligo di Francia) e la Franci e la Franca deputiti esis nule entuziasmoza pri la milito, ultree la Rusi, diferante de 1914 kande li esis nia federiti, jus signatabis kontrato pri ne-atako kun la Germana autoritatozi. La rezulto di ca konflikto esis certa...
Ma anke Hitler esis blindigita pro lua odio kontre Francia e lua ne min blinda amo ad Anglia. En 1940, il renuncis a facila vinko kontre Anglia, qua esis posibla dum junio 1940, por ne vexar ed humiligar ica frata populo Germanal...
La sequon onu savas...
La legendo obskura pri la "heredala enemikeso" inter Francia e Germania naskis dum la Napoleonal ero en Germania e pos la milito di 1870-1871 en Francia. Antee, esabis ja militi inter amba landi, ma multe min kam inter Francia ed Hispania dum la XVIma yarcento, e, precipue, multe min kam inter Francia ed Anglia depos la Mezepoko (on povas dicar ke omno komencis en 1066 pos la Normanda konquesto di Anglia). Do, ica enemikeso havis ulo exajerita ed artificala.
Kad esas amikeso inter Francia e Germania ? Ico esus transirar de un extremajo a la altra. La Germani e la Franci havas poka afinesi reciproka, ma ico nule kondamnas ad odio e milito. On povas havar bona relati vicinal sen esar strete ligita. Ma streta konkordo inter Germania e Francia esas necesa por konstruktar Mikra Europa (sen Rusia), nam la povi dop la kulisi volas absolute ica Europa. Do malgre desfacilaji, on asocias volante-nevolante amba landi. Certe me ipsa havas personale simpatio a Germania ed a la Germani e deziras ke nia landi mantenez durive bona relati. Ma me esas partisano di Granda Europa (kun Rusia)...

Posted by Picasa

mercredi 2 janvier 2013

NOVA YARO E BONDEZIRI

 Cayare, quale singlayare lor la yarochanjo, la homi sendas ed expresas lia bondeziri a lia proximi.
Ica bondeziri esas ya ulo tre jentila, ma havas nul efiko a la vivo dil koncernata personi. Multa homi recevinte tala bondeziri, maladeskas, mortas o trauras pose dum ica celebrata yaro. Multa altri, qui ne havas tante desplezanta fato, subisas tamen multa desagreablaji.
Kad vere esas necesa expresar bondeziri ?
Ma esas ulo mem plu mala, nome la milito. Milito esas la maxim granda katastrofo e kalamitato qua povas frapar populi e nacioni. E me pensas pri la homi qui, en 1914 e 1939, sendis bondeziri a lia familiani ed amiki e la yaro dicita esis omno ecepte bona. Pro la erupto dil mondo-milito.
E me questionas me anke, kad dum la yari dil globala konflikti (1914-1918 e 1939-1945) on expresis bondeziri lor la yarochanjo?
Me ne esis naskinta e ne travivis ita epoki, ma semblas a me ke la homi prefere devabus evitar sendar bondeziri dum ita tragediatra yari, kande la fato povis nur tre rare rezervar ulo bona. Kad la homi havis lore la kurajo dezirar ulo bona, quankam on savis nur tro bone, ke on povis expektar preske nur malaji e tragedii.
Forsan, on devus renuncar ica bondeziri-kustumo lor la arivo di la Nova Yari.
Ico ne impedas ke me deziras ad omni, ne bona e felica yaro, ma quieta e pacoza yaro sen trubli e perturbi.

Posted by Picasa