samedi 16 janvier 2016

MODERNA VIVO : "STARBUCKS"

En Usa la folkloratra imajo dil Franco qua havas beredo sur la kapo e pan-vergeto sub la brakii permanas exajerite. Ol ne plus konformesas - e depos tre longa tempo - ad irga realeso, ma a la ideo quan mult Usani havas pri la habitanti di Francia.
Kontraste, moderna folkloratra imajo povus reprezentar la urbala medio Usana : nome, on vidus en ol viro bone vestizita, o muliero marchanta rapidege e tenanta per la manuo varma glaso kartona kovrata per kovrilo ek plastika materiajo. Ye la avana parto on povus vidar verda e nigra komercala emblemo reprezentanta kronizita sireno akompanata per nomo : " Starbucks Coffee ".
Nome Starbucks, mondala championo pri kafeo, videblesas omnaloke trans la Atlantika Oceano, nam existas ibe preske 10 000 butiki apartenanta a lu.
Singlasemane, 40 milion konsumeri kompras por su " cappucino ", " caffè latte " o mem " espresso macchiato ", qui drinkesas ofte dum marchar. Ico esas tre Usana kustumo nam la Usani, de longa tempo, cesis havar la kustumo disipar lia tempo. Ed ico ne eventas nur en Manhattan, qua esas ulaspeca templo dil kulturo e dil "business" : ico anke esas konstatebla de Seattle til Boston, de Tucson til Chicago, nam la kafeo Starbucks esas videbla omnube e konsumesas ofte rapidege.
Por bone mezurar la importo di ca fabrik-marko, nulo plu valoras kam avionala voyajo de Chicago til Seattle. Quik de la embarko, on savas pri quo parolesas : nome, la pasajero sidas opoze a butiko markizita per la sireno ye la instanto kande la aviono flugeskas. Ica insigno ne esas nur trovebla enstrade, nam lua reprezentanti vendas lua nigra drinkajo anke en la aerportui, en la librerii, ec. Ed ol esas anke videbla avionale : sur la aerala
voyirado dil kompanio United Airlines liganta Chicago a Seattle, kande esas la tempo furnisar la drinkaji, la avionala hostini esas " fiera servar a vu kafeo "Starbucks ". Lor la
terveno, same : la arivo-pordo stacas opoze a kronizita sireno.Advere, en Seattle, Starbucks esas omnaloke : yesingla voyo-kruco, e mem anke ye du anguli di singla voyo-
kruco ! En ica urbo naskis la aludita entraprezeyo, en 1971. Pos kelka komenco-desfacilaji e kelka heziti, ita komercala grupo agis importanta rezolvo dum la yari 1980, per ne plus konsakrar su nur a la vendo di grana kafeo, ma per propozar butiki di qui la ideo esis ofrar kafeo segun Italiana maniero.

SERVO YE LA DRINKO- E PAGO-TABLO, TRANQUILA CIRKONDEYO, DOLCA
MUZIKO, INTERRETALA ACESO, OMNA STARBUCKS-EYI DIL MONDO SIMILESAS.

La koncepturo sucesis e Starbucks, nunadie, esas la mondala championo dil kafeo.
"Ico ne esas hazardo se ica komercala grupo naskis hike", tale explikas Ron, kustumala kliento qua esas granda prizanto ye "caffè latte". Seattle esas fora de importanta altra urbi, ma ol esas apertita a la mondo." Jacanta an la litoro dil Pacifika Oceano, an la Kanadana frontiero, ica urbo orientizesas a la extera mondo.
Cetere la Starbucks-insigno esas homajo a la marala vivo, nome ica nomo venas de protagonisto di "Moby Dick", romano di Hermann Melville.
On konstatas en oli servo ye la drinko- e pago-tablo, tranquila cirkondeyo, dolca muziko, interretala aceso... omna Starbucks-eyi dil mondo similesas.
De la interdiktata Civito en Beijing (Pekino) til la strado Montorgueil en Paris, per trairar Bangkok o Séul, la koncepturo esas la sama. On iras sola adibe, ma on povas trovar en ol plura personi por diskutar, o laborar. En la Usana butiki, la profesionala asembli ne esas rarajo.
Tra la mondo, la dicita koncepturo esas sucesoza. Ica komercala grupo posedas nun plu kam 12 000 butiki ed adjuntas, singlayare, preske 2 000 nova kafeeyi a lua ja existanta komerceyi, en Usa ed en la tota mondo. On mem plurapidigas la developo-ritmo : en 2007 la aferala skopo di ca firmo esas la aperto di 2 400 nova butiki. En Paris, ube ca komercala grupo ja havas triadek tala loki, la konsumeri prizas povar restar dum plura hori sen tedesar da garsono qua, altraloke, venus, ye singla duadek minuti, por recevar nova komendo.
Tamen, ica nova modo «made in USA» produktas nur poka opozo. Kad ico esas signo ke la «Usanigo» ne plus timigas ? Kad ico esas signo ke Starbucks agas sagace ? Advere, en la Parisala Starbucks-eyi nur poka kozi pensigas pri Usa. Ica entraprezeyo ne fanfaronas : che Starbucks, onu ne multe komunikas. En Seattle, la dicita entraprezeyo esas fortreso, e la pasanta stranjera jurnalisto konsilesas sistematre konsultar la retala pagino pri ca fabrikmarko.
Same en Paris : «Se la klienti restas sen konsumar, kad ca entraprezeyo ganas pekunio en Francia ?» «Quala esas lua projeti, lua ambicii ?» Ita questioni esas sen respondo. Onu tacas.
Duminstante, ica strategio esas sucesoza. Tamen ico eventas pos multa desfacilaji e problemi. Anke en Usa. En 1999, lor la somitala interrenkontro dil Mondala komerco-organizuro (WTO/OMC) en Seattle, Starbucks qua akuzesis komprar tro chipe a la rurani la kafeo-grani, esis, same kam Gap o Nike, un de la maxim odiata skopo-plaki por la manifestanti. La movadi opozata a la komercajigo dil mondo kunvenis exter la somitala
interrenkontro por iniciar to quo restis en la memori kom la departo-punto dil granda mobilizi kontre la globaligo. En la Starbucks-eyi dil urbo-mezo, vitri spliteskis.
Depos ita tempo la aludita komercala grupo reaktis. La kombato por sana ambiento e por plu equitatoza komerco divenis la baricentro di lua komunikado.
Starbucks ne interesas grande Marina Skumanich, reprezentantino en Seattle di la «Washington Fair Trade Coalition», organizuro qua militas por equitatoza komerco. Ma elu agnoskas ke Howard Schultz, qua esas la patrono dil dicita komercala grupo, esas meritanta homo. «Il esas un de ca moderna patroni qui esas tre diferanta de lia preirinti, tale explikas ita militantino. Lia politiko semblas esar tre progresema, tam bone en la domeno dil ambiento kam en olta di la laboro-kondicioni. Existas sincera deziro facar bona kozi. Tamen, quankam li deklaras ke li havas tre alta ambicii, li ne esas sempre ye olia nivelo.
Koncerne la ambiento, pro quo li ne kompras plu multa kafeo kultivita en ombro, t.e. en la naturala peizajo dil regioni produktanta ol, e ne en granda plantacerio ?»
Omnakaze ica kompanio bone konsideresas trans la Atlantika Oceano.Ma ica giganto dil bruna oro ne esas sen diversa e psikologiala problemi. Lu subisas mem kreskala krizo, se on kredas to quon dicas Howard Schultz, nome il desquieteskas pro la fakto ke il ne plus rikonocas la Starbucks quan il konceptabis : kad la komercala grupo ne minacesas perdar sua identeso pro ke ol divenas gigantega ? Ka Starbucks ne esas minacata dissolvesar en la globaligo ? En informilo interna a lua kompanio, ica historiala patrono regretis, dum la pasinta printempo, la renunco di ula agomanieri certe «romantika». Aludante tale la sili de kafeo sur la drinko- e pago-tabli di Starbucks, qui nun remplasesas per normigita paketi, pro ke ico konsideresas kom la unika moyeno konservar l'aromo dil Starbucks-kafeo omnaloke en la mondo. Pro brilar tro forte, dil sireno la krono povus riskar paleskar.

(Segun artiklo da Gilles BIASSETTE publikigita en la jurnalo LA CROIX)


 

lundi 4 janvier 2016

HISTORIO DI OCITANIA : LA BATALIO DI MURETH


HISTORIO : OCITANIA

 
BATALIO DI MURETH : La batalio qua chanjis la historio di Ocitania

La batalio di Murèth esas epizodo maxim importanta di la « Crosada » (krucmilito kontre la kataristi), decidigiva por la historio di parto de Ocitania. Guidata da rejo Petrus (Pèire) II di Aragonia e da komto Ramon (Raymond) VI di Tolosa, la trupi Ocitana, Kataluniana ed Aragoniana unionis su por afrontar la krucmilitisti reprezentanta la papo e guidata da Simon de Monfort. Rejo Petrus II di Aragonia mortis sur la bataliagro e lua armeo, dispersita, vinkesis dal krucmilitisti.



 Esas nun 802 yari kande eventis la Batalio di Murèth (Gaskonia Tolosana), olqua markizis la komenco dil dominaco Franca en certena arei centrala di la regioni Ocitana, e la fino dil expanso trans-Pirenea dal reji di Aragonia. Sub la pretexto extirpar la katarismo, l’armeo dil krucmilitisti exhortita e benedikita da papo Innocentius III, quik de 1209, eruptigis la hororindaji dil milito en diversa urbi Ocitana. Pos la masakro di Béziers e la kapto dil civito Carcassona (1209), Simon IV de Monfort sizis la terala posedaji di viskomto Ramon Rogièr Trencavèl, ante atakar la komto di Tolosa.

En la realeso, ita krucmilito  esis nulo altra kam milito di konquesto. Rejo Petrus II di Aragonia, komto di Barcelona e sinioro di Montpelhièr, esis suvereno di multa siniori ‘Languedociana’, inter qui esis viskomto Trencavèl, qua mortis katenizita en la karcero di lua propra kastelo pos la kapto di Carcassona, viskomtio sizita dal uzurpanto Simon de Montfort e ke rejo Petrus II mustis agnoskar kom lua posedajo por probar cesigar la masakri en la lando Ocitan.

Dum la 10ma di septembro 1213, la trupi di rejo Petrus II di Aragonia unionis su a la trupi di lua federiti Ocitana proxim Murèth, urbo qua ja esabis kaptita dal armeo dil krucmilitisti, e li expektis l’arivo dal trupi Kataluna. Surloke elaboresis la strategio dil batalio,olqua esis tre kontestata. Dum la nokto del 11ma til la 12ma de septembro, Petrus II e Simon de Monfort pasis la nokto en vigilado, l’unesma per kushar kun muliero, e l’altra per pregar en kapelo. Ye aproxime 7 kloki e duima dil matino di jovdio 12ma, Petrus II iris al meso e pose asemblis su kun la chefi di lua armeo por preparar la batalio. La kombato komencis sur la bataliagro, la shoko dal amba formacuri militistal esis de granda brutaleso. On dicas ke la bruiso dil frapi dal armi esis tante forta ke on havis l’impreso audar pluvego de hakili. Mo to quon onu ne imaginabis, esas la fakto ke la krucmilitisti ne respektis la reguli dil kavaliereso, e per ago senhonoriganta por ita epoko, komendis du asasinisti por ocidar la rejo.  

Itadie, Petrus II ne vestizesis kun la vesti qui identigis lu kom rejo. Ma pos vidir ke on asasinabis ilta qua surhavis oli vice lu, per ago di kurajo o forsan di foleso, il klamis : « El rei, heus-el aqui ! » (La rejo, il esas hike), e tale trovis la morto per la manui dil asasinisti sendita da Simon de Monfort. Lua armeo, kaptita per paniko, komencis retretar en fugado senordina e l’armeo Tolosana, qua ne ja partoprenabis la batalio, esis senpovigita per avalancho kaosatra de retretanta soldati qui impedis ol avancar por atakar. Ita situaciono esis plumaligita dal krucmilitisti qui facis masakro dil soldati, di qui la majoritato esis pedsoldati Ocitan qui esis abatita segun quante li foriris.

Por la krucmilitisti e la papo , ita vinko esis la produkturo di miraklo ; por la Aragoniani, Kataluni ed Ocitani, ol esis vera desvinko. L’interpreto mezepokal di ca batalio esis klara : Deo esis an la latero di Simon de Montfort e di la krucmilito, e punisis Petrus II pro lua peki, pro esar an la latero dil hereziani. La krucmilitisti vinkabis armeo plu grandanombra kam lia.

Ni esas informata pri ca eventi e dil konkluzo di ta jorno danke la Libre del faches (Libro dil fakti), da lua filiulo Jaume I-a, qua esis ankore infanto e restis en la manui di Simon de Montfort, til ke papo Innocentius III koaktis ilu cedar la tutelo di ta yunuleto al Templani dil Rejio Aragonia. Dum lua minoreso il restis en Montson sub la tutelo dil mastro dil Templo-ordeno , Guilhèm de Montrodon, kun lua kuzulo samevanta kam il, nome komto di Provenca Ramon Berenguièr V.

Jaume I-a divenos pose komto di Barcelona e rejo di Aragonia, e kelka yari plu tarde anke rejo di Valencia e di Malhorca. Ma la fakto ke il nulatempe sucesis rekuperar la teritorii Ocitana, montras ke la katarismo duris esar persekutata en la regioni Ocitana, Aragoniana, Kataluna e Valenciana, til ke lu kompletamente extingesis. E Simon de Montfort, pos la vinko di Murèth, divenis duko di Narbona, komto di Tolosa e viskomto di Béziers e di Carcassona, komencante tale unionar a Francia ita lando extraordinare richa ekonomiale- e kulturalmente.

 


 

 

(Segun artiklo tradukita de la buletino Ocitana Jornalet)


 

 

 

vendredi 1 janvier 2016

LA PORKO EN LA SUCEDO DIL TEMPI

La porko esas animalo di qua la historio savigas multo pri olta di la homi. Ico esas
la tezo dil historiisto Mark Essig en lua libro The Lesser Beats, a Snout to Tail History of the Humble Pig (La neimportanta bestii : historio de la muzelo til la kaudo dil humila porko) la Guardian explikas. La relati esis desfacila, komence. La porki, qui esas la fiera decendanti di robusta apri neamansita, ulagrade domestikigis su ipsa. La homi komencis sedentarieskar dek-a-mil yari ante nun ed anke atraktar a su la porki per varsar grani en la cirkumajo di lia habiteyi. Ita animalo esas omnivora quale la homo ma lua rejimo nutrival genitis granda desfido. Tamen se la porko es tante ofte neaceptata, lo esas avan omno pro motivi kultural. La eminenti di Mez-Oriento dum la Antiqua Epoko repugnesas konsumar lu o sakrifikar lu a lia deaji, grandaparte pro lua sordideso. La povri min postulema , kontentigas su tre bone per ica abundanta posiblajo nutrival.

Ica proximeso inter basa klasani e porki certigas a ti laste dicita (ma ya anke a le unesma) mala reputeso. La porki konstante asociesis a konduti sexual judikata kom sat repugnanta. Komprenende, la porki havabis anke lia prizanti, quale la Romani, qui dum la Antiqua Epoko, multopligis la recepti pri koquarto koncernante lia karno, o la Anglosaxoni, qui, la Guardian memorigas lo, iris til promulgar severa punisi kontre la personi kulpoza pro destruktir la querki, nam la glani esas la preferala disho dil porki.

 Fine, la Chiniana autoritatozi mantenas ankore stoko de porki por la kazo di nutrivala katastrofo.