mardi 21 juin 2016

BEANTA VUNDURO


150 yari pos lua erupto, la Separo-milito duras impregnar la mento dil Usani, inter qui esis mili de homi celebranta ita aniversario kun fiereso mixita kun tristeso e furio.



150 yari ante nun, ye la 12ma di aprilo 1861, eruptis en Usa la maxim sangoza milito di lua historio : 618.000 mortinti, plu kam un milion de grava vunditi, teritorio quarople de olta di Francia devastita. Ita buchado recevis, e mantenas, du diferanta nomi – un por singla partiso – ico pruvas ke ol separas ankore la menti. Segun la Nordana vinkinti, ico esis intercivitana milito. Or, nulo esas plu nejusta. La desvinkinta Sudo nulatempe volis kaptar Washington, modifikar la federala institucuri, impozar lua sociala e

politikala reguli. La maxim kara deziro dil Sudo esis pludurar vivar quale lu vivabis depos du yarcenti sub lua blanka suno, en la tropikala humideteso, l'ombro di lua magnolii, la sereneso di lua agri di kotono, di tabako e di sukro-kani. La Sudo havis civilizuro defensenda. Lo esas por olu ke lua filii iris a kombato. Pro desestimo, la Nordo konsideris li kom rebeli. Qua esas kulpoza ? La Sudo mustis reaktar kontre komercala strangulado volata da le «yankee», sucedo de legi vexanta, neyusta e dominacanta, la repetita violaco di Konstituco asertante ke singla Stato havas la yuro separar su de la Federuro. Ita yuron revendikis la Sudo lor teroriganta konflikto quan lu nomizis la «milito inter la Stati».

Lo esis ya lukto inter la du parti de la Usana kapruptilo. La peci situita en la Nordo interpretis la Konstituco segun maniero autoritatema, centraligema, koaktanta. Inverse, la peci situita en la Sudo interpretis segun maniero flexebla, regionalista e liberala la sama Konstituco. La fondinta Patri versimile deklarabus kom justa la Sudo : on darfis livar l'Uniono. La vorto carelate devas dicesar : separo. Parolesas pri la defio di dek-e-un Stati por prezervar lia suli, lia hemi, lia mori, lia koncienci – l'anmo dil Sudo, lua ebulianta e fiera sango, qua balde manifestesos ye la avana parto dil historiala ceno.



Fuorto Sumter



Un monato pos l'iro da Abraham Lincoln en la Blanka Domo dum marto 1861, omna regardi direktas su vers mikrega fuorto konstruktita ye la somito di insuleto izolita jacanta ye l'enireyo dil portuo di Charleston, en Sud-Carolina. Ol esas Fuorto Sumter. Nordana garnizono okupas ol , ico esas provokanta simbolo meze dil Sudana lando. De-ibe spricos la cintilo qua acendos la pulvero til la generala incendio. La Sudani siejas Fuorto Sumter, pose, ye la 12ma di aprilo 1861, fruamatine, li aspersas ol per obusi. La kanonpafado duros dum duadek-e-quar hori, produktos nur kelka vunditi ed abutos a la livro dil fuorto. Ico esas la maxim bona okaziono posibla a Lincoln por kredigar ke la Sudo esas la atakanto. Il mobilizas 75.000 viri. La milito komencas. Sequas mil dii de kombato, dek-e-sis decidigiva batalii, deko de febroza kampanii e, che la du partisi, ita flamifi di audaco, di kurajo, di heroeso qui parkovris la nemezureble granda honoragro dil vizajo di la granda militi. Granda quale olta di 1914-1918 por la Franci. Granda pro ke ol esas la unika qua havis kom agoloko lia propra teritorio. Dum aprilo 1865, la Sudo agnoskis la desvinko per la armi. Ma lu nulatempe aceptis la lego dil vinkanto. Ita asasinita libereso, pri qua plu kam sis million homi revabis, poslasis vunduro olqua nulatempe risaneskos. La Sudo cedis. La Sudo submisis su. La Sudo rieniris l'Uniono. Ma sub ita semblo, lu pluduris esar rebela – en lua mento, lua anmala fibri, lua esperi. E lua memoraji. Du monati ante la eventi di Fuorto Sumter, Jefferson Davis elektesis kom prezidanto dil Sudala Federuro. Il facis juro sur la gradi dil Kapitolo* di Montgomery, Alabama. Lo esis lore la triumfo dil fido, dil entuziasmo, dil euforio. La historio aceleresis.

Opoze a Lincoln, esis de nun Davis. Opoze a la Nordo, esis plu kam irgatempe antee la Sudo asemblita, havanta nacionala volo, e la percepto di komuna destino. Un yarcento e duimo plu tarde, dum pasinta februaro, la homi esis multa mili qui celebris ita evento kun fiereso mixita kun tristeso e furio. Opoze a la ipsa Kapitolo di Montgomery, la anciena fusili, la kostumi di la lora epoko, la Sudana standardo kun lua steli e la kruco di Santa-Andreas defilis tra la fumuro dil kanoni, la himno dil neperisiva Dixie, olqua kantas la dolceso di la vivo, la lando dil kotono e la bona anciena tempo. La parado duris dum plura hori. Ye la fino, ibea aktoro pleis la rolo di Davis e lektis la diskurseto quan ilca dicis olim : «Opoze a la forteso, la Sudo flarigos da lua adversi l'odoro dil pulvero. Lu defensos lua yuri. Nur lua yuri. Ma lua omna yuri.» Du monati pose, la kanonpafado di Fuorto Sumter montris tre videble ke la Sudo esis profunde konvikita pri la yusteso di lua skopo. Ye la pasinta 12ma di aprilo, ita fuorto, simbolo di neshanceligebla volo, invadesis dal turbi celebranta ica historiala memorajo e manifestanta fervoro. Quale en Montgomery. E quale ibe olim, adversa fanatiki furiis kontre la «nostalgiozi di la sklavismo».



Ka la sklaveso esis la kauzo di ca konflikto ?



La maxim revoltiganta trompo di lo «politically correct»-a koncernanta la Separo-milito ligesas al sklaveso. On injenias por kredigar dal Usani ke ol esas la unika kauzo di ca konflikto. Ico esas plusa mentio. Kande la unesma pafi kambiesis, la Stati dil Nordo kontenis deki de mili de sklavi. La sklaveso esis legala en Washington ed en 1857 – t.e. apene quar yari ante la komenco di la milito – la Suprega Korto di Usa riasertis ke la fakto posedar gehomi de nigra raso por submisigar li a konstanta laboro esas konstitucala yuro. Samepoke, deputiti dil Nordo propozis emendo ye la Konstituco, olqua precize definis ke la federala instanci havas nula povo por intervenar pri la sklaveso en la Stati ube lu existas. Kurte, onu ne mortigis 618.000 soldati por liberigar 4,5 million Nigri importacita de Afrika. La milito produktesis per la obstinego di Lincoln por irgakuste salvogardar l'Uniono. Po la preco di teroriganta sango-balno. Lincoln havas sua mauzoleo en Washington. Ol esas mem la maxim impresanta de omni. Multa memorinda frazi quin lu dicis grabesas ibe. Ma on serchus vane la maxim signifikanta de oli: «Se me povabus salvar l'Uniono sen liberigar mem un sklavo, lore me agabus lo.»


Segun artiklo publikigita en la jurnalo AF 2000 redaktita da Philippe Maine.



(Ek Kuriero Internaciona n° 4/2010)

samedi 11 juin 2016

L'ORAKLO DIL DALAI LAMA


Ica artiklo quan me trovis en la revuo BOUDDHISME ACTUALITES esas tre exotika a ni Ocidentani. Me adaptas ol ad Ido, nam ol prizentas tote altra mondopercepto kam olta quan ni kustumas konocar, nome ol esas traito di Aziana kulturo e mento tre diferanta de le nia e de lia streta e severa racionalismo. Parolesas hike pri homo qua esas mediumo inter la Dei e la Dalai Lama.



PHARI, L'URBO DI MEA NASKO



SIMBOLO DIL BUDDHISMO VAJRANA (Tibetan)
Me nomesas Thubten Ngodup e depos la 31ma di marto 1987, me esas la 17ma mediumo, la «Kuten» di nia protektera deo Dorjé Dragden. Tra me, il parolas por lo bona di Lua Santeso la Dalai Lama e di lua populo. Me esas tamen nur tre ordinara ento.

Me naskis en la sudo di Tibet, ye la 16ma dio dil 5ma monato di la yaro dil faira Ucelo en 2084 segun nia rejala kalendario, t.e. ye la 13ma di julio 1957 segun la ocidentala kalendario.

Nulo lor mea nasko povabus konjektigar mea nuna vivo. Per la forteso dil agi e dil deziri di mea pasinta vivi, me povis fugar l'inferno qua esas la Chiniana okupado. Mem hodie, esas granda sufro a me rimemorar to quon me vidis ed audis.

Mea infanteso e puereso esas quale plago di qua la doloro lancinanta kelkafoye retrovenas a me. Ol nulatempe vere kalmeskis, malgre l'amo di mea amata genitori e di mea spiritala maestri. Me naskis en inferno kreata dal homo, por la homo, ube kelka homi saturis su per la sufro di altri. Me esas trista kande me pensas pri ti omna qui ne havis la bona fortuno fugar, pri l'omna malaji qui facesis. Mea lando forsan ne esis perfekta, ma ol esis la mea. Homi, bestii e dei kunvivis harmonioze til l'arivo dal Chiniana okupanti qui destruktis omno, separante la matro de lua infanto, la patro de lua filiulo, la amiki del amiki, destruktante la monti, la foresti e la riveri.



MONAKEYI E PILGRIMANTI



Mem en mea maxim 'lontana' memoraji, me sempre volis esar monako. Tamen, dum mea infanteso, me por tale dicar nulatempe vidis mem la maxim mikra robo di monako o di regulierino.



LA SONJO DI DOMO RULANTA



Lo esas en Bhutan ke me komencis havar stranja sonji, di qui on povus certe dicar ke li esis predicera. Ante arivar en la refujinti-kampeyo, me sonjis pri peizaji rurala, pri domi kun inklinata tekti jolie dekorata per flori-poti. Ica omna kozi esis nekonocata da me. Or, la peizajo quan me deskovris en Jishing Khang esis identa ad olta quan me vidis dum-sonje ; me esis mem kapabla dicar de ante quale esos nia voyo, o la nombro e la koloro dil animali quin ni esis renkontronta.



RIDETANTA OLDA MONAKO



Renkontro semblante sen importo modifikis omno. Dum l'autuno di 1970, dum ke ni retrovenabis parfatigata de la konstrukteyo di Manali, me marchis quiete, retroirante ad-heme kun lakto quan me irabis komprar che la merkato quale singlamatine, kande olda monako tre inklinesinta e qua marchis desfacile per apogar su sur lua bastono, paroleskis a me.

– Bona jorno, ed esez omno bonaugura a tu, ho mea filio !

– Omno esez anke bonaugura a vu, ho veneracinda monako.

– He ! Tua pronunco e tua manieri savigas da me ke tu jus arivis, kad ne ? De-ube do tu venas ?

Pro ke me esis babilema, ed opinionis ke il esas simpatiinda e bonkordia, me respondis detaloze a l'omna questioni quin il pozis a me, ed oli esis grandanombra.

Me naracis komplete a lu omno quon ni travivabis, la hororinda vivo en Phari, la masakrita animali, la fugo, la trairado di Bhutan... Me naracis absolute omno a lu, inkluzite mea deziro divenor monako ed olta di mea patro qua volis ke me divenus membro dil Sakya Centre di Rajpur pro ke nia omna ancestri esis «Sakya»-i.

– E se me dicus a tu ke tu povas divenar monako hike, en Dharamsala, quon tu pensus pri ico ?

Me joyis tilextreme.

– Yes, volunte, ho veneracinda monako, ma me devas parolar pri to a mea genitori.

– Ne desquieteskez pri tua genitori, me ipsa iros parolar a li. Ube tu habitas ?

Me explikis, lore, quale trovar nia domo, ma il preferis invitar me a rendevuo che Ugyen, t.e. la spozulo di mea onklino Acha Bumdro, seniora fratino di mea matro quan ni jus ritrovis e qua ganis sat bona salario per trikotar lana vestaji. Ugyen okupis su pri la imprimerio di Dharamsala, ne fore de ilua monakeyo, e pro ke il marchis vere desfacile, lo esis ibe ke la olda monako volis vidar mea genitori. Il explikis lore a me ke il venis de la monakeyo di Gadong ube esis nur kelka monaki. Pro ke fakte existis projeto por augmentar la nombro di ta regulieruli, me esis bonvenanta.



LA RELIQUII DIL OLDA CHINIANA MONAKO



Ante irar a Kushinagar, t.e. la loko ube la Buddho cesis vivar, ni iris sur la voyo a Nalanda. Nova extraordinara evento 'okuris'. Nome, dum ke ni esis envoye, ni videskis Chiniana templo e, kompreneble, ni rezolvis irar adibe por ofrar donacaji ed agar prosterni. Olda monako sidis hike, pregante tranquile meze di incenso-voluti.

Ni konverseskis pri senimporta temi ma tre polite e respektoze. Ante adiar lu, mea patro ofris a lu modesta donacajo ma ye l'instanto kande ni esis livonta lu, la olda monako vokis ni :

– Ne departez, restez ankore kelketa tempo, lu dicis a ni ante ekirigar de lua altaro splendide dekorita poto.

– Ne departez ante ke me montrabez a vu ico, lu pludicis per regardar la poto kun senlimita respekto, e dum cesar respirar. Parolesas pri reliquii di nia sinioro la Buddho Shakiamuni. Regardez !

Ni fremisis kande ni regardis l'internajo di la orizita poto. Splendida mikra perli kristalatra bele dispozesis, oli omna rivalesis por la brilanteso. La olda monako explikis ke, komence, esis nur un unika perlo ma ke, miraklatre altra perli aparabis. Lore, me saveskis ke eventis ke reliquii plumulteskez spontane e ke uli mem nomizesis la «matri» nam oli naskigas konstante altra reliquii simila ad oli ipsa. Por dankar ni pro la donacajo, tamen tre modesta, da mea patro, il volis benedikar ni per adpozar la poto sur ni.

Perlo falis aden mea manuo sen ke irgu perceptez ico. Me montris ol furtatre a mea patro qua nemediate signifis a me pritacar. Me supozas ke lua rezono esis simpla : ‘quoniam’ reliquio di Budho falabis aden mea manuo, lo esas pro ke ol destinesis falar en ol. Me pritacis.

Kande ni esis exter la vid-atingo de la monakeyo, mea patro envelopis ol en kordono ek reda texuro quan me recevabis lor antea benediko e quan me nodigis ye mea kolo. Me do efektigis la pilgrimo kun ica reliquio sur me. Nia astonego esis granda kande, retroveninta en Dharamsala, me deprenis la kordono e me deskovris ke ne esis una, ma tri perli ! Me konservas oli, depos ita tempo, kom personala benediko dal Buddho. Me devas dicar ke me rivenis a Nalanda en 1975 per surirar la sama voyo ; malgre mea esforci, me nulatempe povis ritrovar ica mikra Chiniana templo.



(Ek Kuriero Internaciona n° 1/2009)


dimanche 5 juin 2016

LA PAROKO DI CUCUGNAN


Ica texto dil XIXma yarcento esas tre konocata en Francia e ridetigis plura generacioni de mea samlandani.



Omnayare ye la kandelfesto, la Provencana poeti publikigas en Avignon libreto plena de amuziva rakonti. Yen un de oli qua aparte plezis a me.



Abado Martin esis paroko di Cucugnan. Tre benigna viro, il amis patrale lua sorgati ; ad il, Cucugnan povabus esar paradizo surtere, se la Cucugnanani donabus plu multa kontentigo a lu. Ma ho ve ! la Cucugnanani ne tre prizis irar a la kirko. Il esis tre trista pri ico ed il demandis a Deo la graco retrovenigar lua parokiani a la praktiko dil sakramenti. Or, Deo exaucis lu.

Ye ula sundio, pos la Evangelio, S-ro Martin acensis en lua katedro. «Ho mea frati, lu dicis, vi kredos mea dicajo se vi volos ; recente dumnokte, me, qua esas mizeroza pekanto, me konstatis ke me esas an la pordo dil paradizo.

Me frapis : santa Petrus apertis la pordo !

«Saluto ! Ho kara s-ro Martin , lu dicis a me ; me joyas vidar vu, quon me povas agar por helpar vu ?

– Ho afabla santa Petrus, vu qua posedas la libro e la klefo di hike, kad vu povus dicar a me, se vu judikas ke me ne esas tro kurioza, quanta Cucugnanani esas en la paradizo ?

– Me povas refuzar nulo a vu, s-ro Martin, voluntez sideskar e ni verifikos kune.»

E santa Petrus prenis lua dika libro, apertis ol e surhaveskis lua binokli :

«Ni videz, Cucugnan, kara s-ro Martin, ma la pagino esas tote blanka. Nul anmo di Cucugnanano trovesas hike. Ne esas plu multa Cucugnanani kam denti en la boko di hanino.

– Quale ! Nula Cucugnanano hike ? Nulu ? Ico ne posiblesas ! Regardez plu bone...

– Nulu, regardez ipse, me ne jokas.»

Me teroris e kun juntita manui me demandis pardono e kompato. Lore, santa Petrus dicis a me :

«- S-ro Martin vu ne kulpas pri co. Vua Cucugnanani esas probable en la purgatorio.

– Ha ! pro kompato, granda santa Petrus ! Permisez adminime ke me povez vidar e konsolacar li.

– Volunte, kar amiko... Metez ica shui pro la mala voyo. Pose, irez rekte avan vu e vu trovos arjenta pordo tote stelizita per nigra kruci ye la dextra latero. Vu frapos ed on apertos ol por vu. Adessias (adio en la provencala linguo) !»

E me marchis sur malega voyo e kun granda desfacilaji, fine me arivis an la arjenta pordo.

«Pan ! pan !

– Qua frapas ? dicas a me rauka e plendema voco.

– La paroko di Cucugnan.

– Di ?

– Di Cucugnan.

– Ha !... Voluntez enirar»

Me eniris. Altastatura bela anjelo, kun ali obskura quale la nokto e kun robo brileganta quale la jorno kun diamanta klefo pendita ye lua zono, skribis en granda libro plu dika kam olta di santa Petrus...

«Fine, quon vu volas e quon vu demandas ? la anjelo dicis.

– Ho bel anjelo di Deo, me volas savar, - forsan me esas tre kurioza, - kad vu havas hike la Cucugnanani.

– La homi di...?

– La Cucugnanani, la homi di Cucugnan... pro ke me esas lia prioro.

– Ha ! Abado Martin, kad ne ?

– Yes, sioro Anjelo.

E la anjelo apertas e foliumas lua granda libro.

«Cucugnan, lu dicas sospirante.Sioro Martin, ni havas en purgatorio nulu di Cucugnan.

– Ho Deo mea ! nulu di Cucugnan en la purgatorio. Ma ube li esas ?

– He ! lore li esas en la paradizo. Li ya ne povas esar en altra loko.

– Ma me venas de la paradizo... E li ne esas ibe !

– Se li ne povas esar en la paradizo, li esas... Kompatinda sioro Martin se vu volas vidar li irez sur ita voyo e sinistre vu trovos granda portalo. Ibe vu povos informesar. Deo helpez vu !»

E la anjelo klozis la pordo.

Esis longa, doloriganta e sudorifanta voyeto, fine me arivis opoze a giganta portalo beanta quale la pordo di granda forno. Hike onu ne questionis me, nam ne esis registro. Me audis hororinda klamado, jemi, ululi e jurachi. «Nu, ka tu eniras o ka tu ne eniras, ho tu ? dicas a me dum pikar me per lua forko, kornoza demono.

– Me, kad ? Me ne eniras. Me esas amiko di Deo.

– Tu esas amiko di Deo, ho tu idioto ! Ma lore pro quo tu venas ad-hike ?

– Me venas por questionar humile se hazarde vi ne havus hike ulu di Cucugnan ?

– Ha, stultulo ! Ho leda korvo ! Ma vere ka tu ne savas ke l'omna vilajani di Cucugnan esas hike. Regardez quale ni traktas tua Cucugnanani...»

E me vidis, meze di pavoriganta flami-vortico :

La longa Coq-Galine, - vi omna konocabis lu, he mea frati, - Coq-Galine qua ebrieskis tante ofte, e tante ofte frapis lua kompatinda spozino Clairon.

Me vidis Catarinet... ica senetika muliero, qua kushis kun omna posibla viri.

Vi ya memoras ico, ma ne volas pluse parolar pri lo.

Me vidis Pascal Doigt-de-Paix, qua fabrikis sua oleo kun la furtita olivi di s-ro Julien.

Me vidis Babet la glinistino qua ne laboris tre honeste.

Me vidis mastro Grapazi qua ne tro prizis laborar.

E Dauphine, qua vendis tante chere la aquo di lua puteo.

E la Tortillard, qua fugis kande il renkontris me e konsideris me quaze me esus hundo.

E Couleau kun lua Zeta e Jakobus e Petrus, e Toni...»

Emocigita, livida pro pavoro, la audantaro jemis, dum vidar en la tote apertita inferno, sive lua patro, sive lua matro, sive lua avino e mem sive lua fratino.

«Vi intelektez bone, ho mea frati, dicis itere la benigna abado Martin, ke ico ne plus darfas durar. Me volas salvar vi del abismo adube vi precipitas vi.

Me komencos morge.

Morge, lundie me konfesos la geoldi. Ico ne esos granda afero.

Mardie, la pueri. Ico rapide efektigesos.

Merkurdie, la yunuli e la yunini. Ico povos durar longatempe.

Jovdie, la viri. Ni esforcos agar rapide.

Venerdie, la mulieri. Me dicos : «Ne exajerez !»

Saturdie, la muelisto !... Un dio por lu sola, esas apene suficanta !...

E, se ye la venonta sundio, ni finabos, lore ni esos tre felica.

Ho mea filii, ni devas avan omno pensar pri la salveso di nia anmi.

La Cucugnanani agis segun la deziro di lia paroko.

Depos ita tempo la vertuozeso dil Cucugnanani konocesas en la tota cirkondanta regiono.

Recente, la bona pastoro, s-ro Martin sonjis ke akompanata da lua sorgati, meze di acendita ceri , di bonodorizanta incenso-nubo e di korista pueri kantanta TE DEUM, il eniris la paradizo.

E yen la historio dil paroko di Cucugnan, quale ol raportesis a me.



Texto publikigita en 1866, adaptita ed extraktita de libro titulizita LETTRES DE MON MOULIN da Alphonse Daudet.



Me havis la kuriozeso serchar Cucugnan che la interreto e me saveskis kun astono ke ica prediko reale dicesis en 1858 en ica vilajo. Nur la abado ne nomesis Martin, ma Ruffié.



(Ek Kuriero Internaciona n° 3/2008)


REVAJO PIACHA

Yen revajo piacha trovata che blogo di Interlingua quan me amuzesas tradukar a la Linguo Internaciona di la Delegaciono.(Segun Cola de Rienzi)



13055510_1771201749781371_3083267408400122736_nKontre la apoganti laika di separo inter la Stato e l’Eklezio Katolika me questionas me : Pro quo la monarko Angla povas esar samatempe chefo dil Stato en U.R. (Unionita Rejio), chefo dil Eklezio Anglikana e chefo dil Framasonaro Universal (Rituo di York, Emulation), kontre ke la Eklezio Katolika devas relegesar a simbolo di austereso e di povreso segun stilo pensiganta al Triesma Mondo ? Ka ne esas posibla agar quale en U.R. ? Kad Kristo esis povra nur por la Eklezio Katolika ?

Quale en Unionita Rejio, anke en Italia ed en Europa on povus havar Monarkio Konstitucal, ube la Pontifiko esas  Rejo konstitucal nur por la formo dil institucuri, kun povo politikal limitizita. Pro quo ne ?

Pro historiala motivi, la Pontifiko Romana esas la unika persono quan on povas konsiderar kom la nura e legitima Rejo di Italia, Europa ed Ocidento ( adminime quik del fino dil exarkio Bizancana en Italia).
cristianesimo Romano13339652_1317055884990492_5361396645180730440_n

mercredi 1 juin 2016

LA MISTERIO DI TIAHUANAKO




 [Ye 4.000 metri super la marnivelo dil Pacifika Oceano stacas ruina urbo qua esas vera splendidajo e di qua nulu konocas la historio. Onu povas nur konjektar. Ephraim George Squier extazesas avan : « astoneganta e marveloza restaji tam perfektigita ed admirinda kam olti di Asiria, Egiptia, Grekia e Roma ». L’aspekto tre arkaika di ca Amerik-Indiana Mekka astonegis H.D. Disselhof qua supozas ke ol esas : « la rImemorigo de fabloza tempo dil giganti ».

Multa homi eminenta havis tale tre diferant opinioni pri ta ruini. Onu supozis tre diversa kozi ; inter li ke Tiahuanako esis kolonio di Exterterani veninta de la planeto Venero (« Venus ») ! Tamen la nura certeso quan ni havas esas produktita dal exploradi arkeologial.]

Advere esas tre stranja, ke la giganta megaliti di Tiahuanako stacas ye 4.000 metri super la marnivelo en lunatra, glaciala regiono qua indijas preske komplete vejetantaro. Esas extreme astoniva trovar en tante nehumana loko la traci di potenta ed altanivela civilizuro. La strukturi di Tiahuanako, qui nombresas ye quar, havas, singla, dimensiono ye quaracent e kinadek metri sur mil metri. Onu trovas en oli piramidi, pilastri e la famoza « pordo dil suno » qua havas tri metri ye alteso, tri metri e sepadek e kin ye larjeso e qua esis taliita en un sola bloko ek lokala erco pezanta deko de tuni. La pordo dil suno havas epigrafi  ube onu kredas dechifrar Venerana kalendario, astronavi ed Exterterani. Sendubite ita interpretado tre kontroversesas.

La enireyo oriental dil Kalasasaya
Anke trovesis en Tiahuanako statuo qua reprezentas homo kun aspekto desquietiganta. Ica statuo esas ek reda petro, ol altesas ye sep metri e tri e dikesas ye un metro e kin til un metro e duadek-e-sep. Existas personi qui asertas ke la longeso di ca statuo imitas perfekte originala modelo ed ica modelo esis giganto. Qua povas savar lo kun certeso ? Forsan to esas la vereso, forsan ne.

La serioza arkeologii situas la konstruktado di Tiahuanako inter 1.000 e 1.300 pos Kristo.

Yes, ma quale explikar ke, segun semblo, multo pensigas pri marala portuo e ke existas lago proxime kun saloza aquo !!! Posible ni darfas revar e supozar. La Germana ciencisto Hörbiger di qua la libro « La glaciala kosmogonio » tradukesis ad Ido ed esis komprebla che Hermann Jacob en Berlin, havis kom doktrino ke la granda geologiala epoki korespondis ad aparta sateliti di nia planeto. Kande la satelito proximeskas a nia globo, omno kreskas : la altesi dil planti, dil animali, di la homi e di la marnivelo. Kande la satelito falas sur nia globo, lore, pos la kataklismo, omno divenas subite tre mikra e la manivelo plubaseskas konsiderinde. Pose, la tero atraktas nova satelito qua pokope proximeskas ed omno rikomencas, nome la altesi di omna vivanta enti e dil marnivelo itere kreskas. Til la nexta kataklismo. Segun Hörbiger maxim bona pruvo por ito esas la sencesa augmento dil homala staturo quan ni povas konstatar lastatempe. Certe nunepoke Hörbiger esas senkreditigita pro ke il havis nazista opinioni (od adminime ecelanta relati kun la nazisti), to ne signifikas ke lua omna supozi esis falsa. Kelki de lua adepti mem pensas ke la Venerana kalendario evas de la tempo kande la Tero situesis en la orbito ube nun esas la planeto Venero, t.e. plura milioni de yari ante nun. Nulo povas pruvar to, ma nulo povas pruvar la kontreajo.

(Artiklo publikigita en L.I. n°9/1998)