mercredi 25 janvier 2017

Le "Hunza"


Inter omna populi qui vivas longatempe, le “Hunza” esas nekontesteble la maxim famoza. Cetere li esas tante famoza, ke la turisti (ocidentala ed orientala) komencas invadar li, dum adportar a li ita delicoza nutrivi industrial qui akompanesas sistematre da nia civilizala malaji. Le « Hunza » vivas sur streta alta planaji, qui cirkondas valo di nord-Pakistan (inter Afganistan, Rusia e Chinia) ye altitudo de 1600 til 2500 metri. Li esas cirkume 10.000 homi lojanta en 150 mikra vilaji e mustas laboregar lia montal agri por nutresar. Nome le « Hunza » - e to esas lia unesma sekretajo – ne minacesas per tro grand abundo e koaktesas multege laborar por havar poka nutrivi. Kelka yardeki ante nun, dum la tempo kande l’unesma mediki ocidental deskovris la nekredebla longa vivo-duro di ta habitanti dil regiono Pamir, li astonesis pro la indijo preske kompleta de simptomi patologial konstatita kom rezulto di lia medikala exameni. Ye ta tempo, le “Hunza” havis, en la tota nordal parto di India, granda reputeso kom monto-guidisti tote nefatigebla, ed apta marchar centi de kilometri per rapida pazi od acensar eskarpaji dum portar pezoza kargajo.

Le Hunza konsumas frukti e legumi
Lia rezisto kontre l’infektesi e la morbi esis anke proverbatra. Nulatempe diabeto, kancero od infarkto atingis li, mem ye grand evo.  Fakte, semblis ke li ne oldeskas, nulatempe febleskas, ne perdas sua denti nek la vidado nek l’audado ; eventis ofte ke stranjeri kredas ke sisadek- o sepadekyara « Hunza »-i esas yuni. Lia alimentado, precipue vejetarala, kompozesas avan omno per frukti (inter oli esas la famoza abrikoti “hunza”, same kam la morusi, la cerizi, la pruni-cerizi, la jujubi, la grenadi, la meloni, la piri, la pomi e la vit-beri) per cereali (frumento, milieto, hordeo e saraceno) per kelka legumi (karoti, kukurbiti, kukombri, berenjeni…), e per vejetal olei richa de grasa acidaji dissolvebla (olei de abrikoti-kerni, lino-grani e mustardo).

La konsumado de produkturi qui venas de animali esas rarega same kam olta de vino, ed omnakaze, ol restriktesas ye kelka familii privilejizita.

Cetere lia altra sekretaji esas same austera : kun la nura ecepto di salo, ita homi manjas nur to quon li kultivas, e preske sempre ye la tempo kande li rekoltas to (ecepte, komprenende, dum la vintro) ; pluse li esas exemplatre neta tam korpale kam ye lia vestari o domi ; li nulatempe fumas ed ecesas pri nulo, mem ne pri sexualeso.

Multa urbani ocidental opinionus forsan, ke l’existo di le “Hunza” esas maxim severa, trista e penoza. Tamen ica montani esas ne-negeble felica vivar, ridema e bonhumoroz, lia desfacila vivo-kondicioni ofras a li la posibleso juar 120 yari de feliceso e saneso. Forsan lo esas tote simple vera civilizuro, kad ne vere ?



(Tradukita de artiklo da Jean-Baptiste Loin en revuo “La vie naturelle”)


jeudi 5 janvier 2017

LA BARBOZI

Résultat d’images pour les barbus (photos)
Yunulo segunmoda en 2017
Nova (ancienega) modo impozas su a la viri, nome la surhavo di barbo. Olim, dum mea yunevo, t.e. dum la duesma mezo dil yarcento XXma e mem dum la frua komenco di ca nova XXIma yarcento, la barbozi esis tre skarsa inter la maskula populo. Subite depos kelka yari lia nombro multopleskas astonive e rapidamente. Kad ico esas nekoncianta imito dil islamista barbozi ? O subita modo-fenomeno ? Nulu povas respondar. Ma on vidas omnaloke, viri enstrade, jurnalisti di televiziono, aktori ed artisti, qui preske omni surhavas o komencas surhavar barbo. Me ipsa esas tentata, ma me pensas ke bone flegar barbo ne esas simpla afero, do ico hezitigas me e me duras esar senbarba.
Pri la barbozi envenas mea kapo subita ideo, nome la nova razili elektral esas teknologiale tre komplexa, divenis tre desfacila utiligar oli, ed on preske bezonus esar injenioro pri informatiko por desintrikar su kun ica aparati (me exajeras apene). Konseque, me uzas anciena razili manual, qui esas simpla objekti e facile uzebla. Ma, forsan, ne omna viri prizas tala situaciono e rezolvas lasar kreskigar lia barbo.
Esas cikli e periodi kande homi surhavas barbo o ne. Dum la epoko Romana, semblas, segun la imaji quin ni havas di ca epoko, ke la barbozi esis skarsega. Pose, dum la Mezepoko, la barbo esis itere (e dum tre longa tempo) segunmoda. Anke esis tale dum la Renesanco (XVIma yarcento), ma homuli komencis esar senbarba. Dum la tempo di rejo Ludovikus (Louis) XIV ye la fino dil XVIIma yarcento, la barbozi preske desaparis, on havis nur viri qui surhavis mustacho (labiobarbo) ; e dum la XVIIIma yarcento til la komenco dil XIXma yarcento la barbo ne plus esis segunmoda. Ico chanjis dum la duesma mezo di ca XIXma yarcento e vers 1900 multa viri havis itere barbo, kelkafoye abundanta. Esis evoluciono pos la unesma mondomilito e dum la tota XXma yarcento til la komenco dil nuna yarcento la barbozi esis quaze marjinali. Ma depos poka tempo (forsan depos du o tri yari) la barbi e la barbozi riaparas. On preske shamas ne imitar li e, nun, lo esas la homuli senbarba qui divenas marjinali. Adminime en la landi Ocidental, nam ni divenas quaze prehistoriala fantomi.