mercredi 25 mai 2016

L'URBO DRESDEN DI OLIM


URBO-IMAJO E TEMPERAMENTO DIL POPULO



Lo esas plezuro nekomparebla ad altra flanar tra la konfuza streta stradeti o la marveloze kurvigata precipua stradi di anciena Germana borgezala urbo, konstatar ke la fiereso di olua civitani, lia konfido, lia vireso, lia certeso pri su ipsa esas expresita en lia pordegi e turmi, lia urbodomi e katedrali e lia propra habiteyi. Altralatere lo esas tote aparta sentimento, samatempe depresanta e elevanta la anmo, konstatar per la imajo quan vidigas plura Germana urbi, qualamaniere potenta princo kun forta volo opresis tala imajo ed impozis siniorale ad ol sua propra marko. Tale eventis en Berlin, en München e mem plu multe en Dresden. Ulo ne-Germana duktesis en la tota mapo di ca urbo. Exterlandana arkitekti, teknikisti, modeli havis determinanta influo.

La kirko Nia-Damo (Frauenkirche)
La stradi havas nun rekta linei. E mem, kelkafoye, quale che Bellealliance-Placo en Berlin, od en la mapo-vido di Mannheim, oli departas steloforme de ula punto per matematikala regulozeso, olqua ne esas Germana koncepto-maniero, ma konformesas a la Franca od Italiana mento. Ma avan omno la princo ornis la urbo per lua edifici, olqui esis simboli di sua povo e mem plu multe di sua pompozeso e splendideso. Lua regnati admiris oli humile tote koncianta pri lia propra ne-valoro. Nome, li devas anke sentar ke li esas nulo altra kam regnati. E kande li ipse konstruktas domo od edifico , lore li darfas konstruktar nur en la sinso ed, ulagrade, segun la komendo di Sinioro princo, nam omno konstruktita esas ya lua urbo !... Ma tale la stacanta civitani divenis servisti kun lakei-anmi ed esis laxa, silencoza borgezaro, quale Treitschke (1) sarkasmas pri lua urbala patrio Dresden... Quala vidajo turmoza livras a ni nun Dresden ! Quale ol esas ebriigante bela ! En nula altra loko di Germania apudesas tanta precozaji ! Semblas, ke hike on devis nur eterne ludar, ridar e parolar pri frivolaji. Ibe esas placo, qua cirkondesas quaze per vetrino kun aeroza pavilioni e koridori, olqui semblas konsistar preske nur ek fenestri kun maxim delikata kadri , t.e.

la loko ube stacas la palaco Zwinger. Quaze por eterna karnavalo, to quo altramaniere perisas en volatila juo : flori-buketi e miniona kurteni, frukti-girlandi ed omnaspeca ornamenti, divenis hike petri. Caloke semblas ke on volis retenar por sempre la maxim efemera petuladi dil karnavaloperiodo.

Ed ica luxo- e vivo-avideso kreis kirki, tale la korto-kirko, ornita per la maxim rara beleso ed eleganteso; uzurpetis la spaco dil borgezala konstrukturi ed erektigis la Damo-kirko, di qua la suspendita kupolo kun sua arkatra kolo ornas, per beleso super omna komparo, la stradi-vido e la tota urbo.



........................................................................................

………………………………………………………………………………………………………………….

Treitschke (1) : Famoza Germana historiisto vivinta dum la XIXma yarcento.

........................................................................................

Tradukuro de texto extraktita de la libro Deutsche Lande, deutsches Leben da WALTER SCHOENBRUNN, (Editerio Quelle und Meyer, Leipzig 1925)

........................................................................................



Semblas ke per tragediatra palpebrago dil fato ica urbo qua tante pensigis pri olima princala karnavali destruktesis per bombardi dum la karnavalo-periodo di 1945. Pro historiala cirkonstanci, la Damo-kirko, ruinita lor la aludita bombardi, parrestauresis erste dum la autuno dil yaro 2005.



(Ek Kuriero Internaciona n° 4/2005)

jeudi 12 mai 2016

ZENOBIA


[Jacqueline Dauxois ravisas ni, per deskriptar la destino di Zenobia, elta quan elua samtempani nomizis « la rejino di Oriento ». El havis regno super omna komparo, nam nulatempe antee muliero fondabis imperio. Jacqueline Dauxois esas l’autoro di plu kam triadek verki. Elu signatas per lua “Zenobia » epikatra e brileganta romano e forduktas ni ad astoniva historio. ]

 

Questionanto – Qui esis vua informofonti por redaktar ita biografio ?

 

Jacqueline Dauxois – La texto autentika esas querebla che Victor Duruy, ilqua esas un de la specalisti dil Antiqua Epoko Romana. Lo ne esas astoniva trovar paroli proxima a ti pronuncita da Zenobia quik de la duesma yarcento pos Kristo.

 

Q – Inter fiktiveso e realeso, qua esis reale Zenobia ?

 

J D – Zenobia esis reale ta quan me deskriptis, nam, se la skriptado ne
konsistas en revelar la vereso di persono pri qua ni havas nur informo-fragmenti, lore skriptar esas neutila. La ‘komputatori’ 3D sucesas restaurar sublima statuo trovata funde di oceano ed amputata de gambo o brakio. La arkeologiisti restauras la forumi romana per komencar lia laboro departante de la ruinaji. Skriptisto agas tala laboro depos tre longa tempo e sen komputatoro en la kapo. Suficas konocar la radiki historial di persono, nam oli esas koakte justa ! Ni savas per sekura informo-fonto ke Zenobia esis vidvino, ke el kombatis sola kontre l’Imperio Romana e ke el konquestis Egiptia ed Avan-Azia. El povas nur esar splendida e grandioza persono !

 

Q – Ma precize, vu igas elu tante humana ed altruista…

 

J D – Pro ke el esis tala ! Lua tempo esas la duesma yarcento p. K., el esas muliero, e luktas kontre la Imperio Romana, kontre ti qui koaktas elua lando a persekuti kontre Kristani e ‘manikeisti’ por plenigar la cirki. El esas tre proxima mentale a la manikeisti ed a la Kristani, me inventas nulo nam ica omno esas atestata. El regnas sola dum sis yari, ed opozesas a la legi di Roma. La maxim granda defekto dil Imperio Roma, ecepte la sklaveso, konstitucesas per la cirko-ludi koaktanta homi, qui refuzas adorar Caesar, kombatar til morto por amuzar la populani. Caesar deklaras esar Deo, di qua la legi impozas ad omna civitani Romana veneracar ilu. Zenobia apartenas a Romanigita familio ‘quoniam’ Siria esas teritorio Romana, ma el refuzos ica Romana modelo.

 

Q – Zenobia, rejino di Palmyra, interdiktas la religiala opresado lor elua regno. Quala esis lua kredaji ?

 

J D – Nulatempe esis persekuti dum lua regno-tempo. Me mem konocas historiisto nuntempa qua asertas, ke, se el vivabus dum kelke plu longa tempo, elu konvertabus su a la Kristanismo.

El sendubite atraktesis da Mani, la manikeisto qua opozigas lo bona e lo mala, l’obskureso e la lumo e pri qua on povas asertar ke il esas origine de la gnozo di qua la Kataristi, en lia ecesaji, esis la lasta reprezentanti, per pronar l’absoluta abstinenco sexual. Pro ke el havis tri filii, on darfas supozar ke el sentis su mentale plu proxima a la Kristani.

 

Q – La morto di Zenobia esas objekto di kontredicanta versioni, segun certena personi el esabus senkapigita konforme a la regulo Romana, segun altra homi el mortabus pro maladeso od igabus su deperisar sur la navo qua forduktabus elu a Roma. Anke segun plusa personi el esabus indulgata, instalita en Tivoli en komfortoza retreteyo e rimariajita a senatano. Segun vu el venenagas su. Pro quo vu selektis ita versiono di la fakti historial ?

 

J D – Mea-opinione, el vivis tam longatempe kam el esperis rikonquestar elua trono, cetere min por elu ipsa kam por elua filii. Ne esas en la imperiala logiko Romana ocidar la kaptita suvereni…

 

Q – Vercingétorix tamen mortigesis…

 

J D – Il esas ecepto. La milito kontre Zenobia nule relatis olta entraprezita kontre Vercingétorix. L’imperio di Zenobia esis ‘lontana’ e la guvernanti di Roma sentis su min minacata.

 

Q – Ka Zenobia veneracesas kom heroino en Siria ?

 

J D – Tote ne ! Roma havis kom sentenco : “Desfortunoza esez la desvinkinti”. Singlafoye kande la Romani volis efacar ula persono de la historio, li sucesis. Imperiestrino Romana, darfas nur esar la spozino dil imperiestro !

La Romani alteris la historio pri Kleopatra. Palmyra rezigesis e Zenobia, hodie, ne esas tre konocata en Siria. La nuna rejimo, qua velizas la mulieri ed inkluzas eli, ne povas institucar kom heroino muliero qua defensis la libereso esar muliero. Zenobia guvernis, nominis elua generali. El esis quaze nova Alexandros.

 

Q – Posrestas nur tre poka imaji pri Zenobia…

 

J D – Tre poka pro ke, segun lia kustumo, la Romani martelagis omno. Aurelianus skribis pri elu : « Iti qui dicas ke me vinkis nur ula muliero ne savas quala muliero el esis, talgrade el agis rapida rezolvi, havis persevero pri elua projeti ed esis energioza opoze a la soldati. »

 

Q – On savas tamen quale el aspektis, kad ?

 

J D – Yes. La raportisti dil Antiqua Epoko konkordas por asertar ke el esis plu bela kam Kleopatra, el esis mikrastatura, tenua ed el havis la reputeso esar muliero havanta grand inteligenteso. Onu konocas de lua vizajo nur portreti sur l’averso dil moneto-peci. Parolesas pri la portreti di muliero mi-Greka e mi-Araba, qua profitis edukado digna de Romana nobelo. On dicas anke pri elu ke el kondutis « quale viro », kavalkante, chasante kun lua oficiri e cirkondante su per poeti e filozofi. Esas hodie deziro abasar omno quo esas genioza a la nivelo ordinara, personale me prizas ke Zenobia superiras me omnarelate, me prizas ke Alexandros iris til India… La maestro-verki produktita lor la Antiqua Epoko havas beleso super omna komparo. Me ne deziras ke ita eceptala homi plubasigesez a la nivelo di mezvalora personi.

 

(Interviuvo da Catherine Robinson publikigita en la diala jurnalo PRESENT)

 

 

(Ek Kuriero Internaciona n° 2/2014)

vendredi 6 mai 2016

LA RETROVENO DAL FRONT-SOLDATI


Ico esas extrakturo de libro pri la Germana kulturo, literaturo ed historio.La suba texto raportas la retroveno dal Germana militisti a lia hemala lando pos la desvinko dil unesma mondo-milito en 1918. Me adaptis ol ad Ido.

 

Subite la militisti aparis. On audis li apene, on konstatis nur ke lia turbo agitis su per kurta movi. Hike ed ibe izolita advoki klamesis, ma nulu komprenis li, ed oli quik cesis. Muliero komencis plorar, lua shultri levis su tresayante , elu singlutis diskrete, kun lua konvulsatre juntita manui...

«Pro quo ne esas militistala muziko ?» susuris viro, per rauka voco sen respirar. «Pro quo la urbestro ne akompanigas ico per militistala muziko...?

 

Desaprobo. E morto-silenco. Lore ulu klameskis «Hurra...» de tre dopa rango. Ed itere esis silenco...Ho Deo mea, quale li aspektis, quale aspektis ica viri ? Quo esis ico, qua hike marchis avancante ? Ica senreakta nemovanta vizaji sub lia stala kaski, ica ostoza membri, ica lacerata, polvoza uniformi ! Pazo pos pazo li marchis, e cirkum li esis por tale dicar senfina vakuo. Yes, lo esis quaze li esus mezepokala exkomunikiti expozata a danjeroza violentaji, qui existis e kreskis en ombro nevidebla a la okuli di ta exkluziti... Ico povis apene toleresar. Li marchadis ya, quaze li esus la senditi dil morto, dil hororo, di la maxim mortigiva, maxim solitara, maxim glaciala frosto. Hike tamen esis la patrio, hike vartis li la familiala varmeso, la feliceso, pro quo li tacis, pro quo li ne klamis, pro quo li ne ridis ?...

 

Nur poka de li ornesis per flori. E la florbuketi pendis parvelkinta de lia fusil-kanono. La yunini havis flori en la manui, ma nun eli stacis ibe, tremante, nesavante quale agar, konfuzigita, lia vizaji tresayis e lia paleso montris a la soldati desquieta okuli. La soldati marchadis. Oficiro tenis senegarde laurokrono enmanue, ociligis ol, levis sua shultri...

Nula standardo. Nula signo di vinko. Nun venis ja la bagaji-veturi. Ico esis tota regimento.

E quale me vidis ica mortigive rezolvita vizaji, ita harda, quaze skultita ek

ligno, vizaji, ita okuli qui regardis dum pasar stranjere la turbo, li esis stranjera, neligita, enemika – yes, enemika – icon me savis, ico asaltis me, e lore me fixeskis – ico tote ne esis, quale ni pensabis pri lo, ni omna, qui stacis hike, quale me pensabis lo, nun e dum la tota travivita milit-yari,omno mustis esir tote altra kam to quon ni kredabis. Quon ni vere savis pri ta soldati quin ni vidis ? Pri la fronto ?

Nulon, nulon, nulon ni savis. Ho Deo mea, ico esis pavoriganta. Esis do tote ne vera, to quon onu rakontabis a ni. On mentiabis a ni, ico ne esis nia kombatanti, nia herouli, nia protekteri di la patrio – ico esis viri, qui ne

apartenis a la komunajo di la homi qui kunvenabis en la stradi, qui ne volis apartenar ad ica komunajo, qui venis de altra domeni, qui konocis altra legi, havis altra amikesi... Ke iti, la viri, qui ibe marchadis, kun lia fusilo surshultre e severe izolita de omno qua ne esis simila a li, ke iti ne volis apartenar a ni, ico esis la decidiganta fakto. Li ne esis nia kunhomi, opoze a li nia tota kontraktita, ridinda importanteso desaparis quale la maro-spumo.

 

Omno quon ni pensabis, quon ni esperabis, quon ni expresabis, divenis nevalida. Quala monstrala eroro ico esis, to quo sucesabis kredigar da ni dum quar yari, ke ni apartenis a la sama komunajo , quala eroro, qua nun ruptesis!

La fronto esis lia domicilo, esis lia patrio, lia naciono. La milito dominacis ili, la milito nulatempe abandonos ili, nulatempe li povos retrovenar vere ad-heme. To quo nun eventis, ica eniranta marchado, ita inserto en la paca, en la lego-observanta, en la civila mondo, ico esis transplantaco, falsigo, ico nulamaniere povis sucesor. La milito finas. La militisti pluduras marchar. Ed hike stacas la amaso de homi, hike stacas la turbo, qua hike esas nehabila opoze a la fermentacado di la nova Germana mondo, camotive li esos, li la soldati, ti qui marchos por la revoluciono, por altra revoluciono, volante nevolante, flogata per violentaji quin ni ne povas divinar.

 

Ernst von Salomon,

Die Geächteten, (La Damniti) 1931

(Editerio Ernst Rowohlt, Berlin)

 

Ica texto aludas la revoluciono eventinta en Germania quik pos la fino dil

unesma mondomilito, ma la autoro presentas ke la front-soldati esas pronta por altra revoluciono, nome olta dil nazismo.

 

 

(Ek Kuriero Internaciona n° 3/2008)

 

 

dimanche 1 mai 2016

JAPONIANINO DI OLIM


Franca piktisto, Jean-François Felze, qua sejornas en Japonia, dum la fino dil XIXma yarcento, entraprezas piktar la portreto di Japoniana siniorino, markezino Yorisaka. Elta, quankam el adoptis la vestaro, la mori e la kustumi di Ocidento, propozis a lu posturar segun la maniero di «vera siniorino di olim.»

 

La modelo komencabis posturar, e restis tale kun la Aziana senmoveso. Elua genui sustenesis da velura kuseno, lua expansita robo desklozesis cirkum elua gambi olqui esis faldita plane, ed, exter la maniko larja quaze jupo, nuda manuo, armizita per la ivora unglo, tushis la kordi dil koto(1).

«Ka vu ne esas fatigita ? demandabis Felze pos longatempe duranta mihoro.

– No. Olim ni kustumis tale genupozar senfine...»

Il pluduris piktar, e lua unesma ardoro ne kalmigesis. Dum ita mihoro naskabis esbosuro, tre bela.

«Vu devus, lu dicis subite, plear reale, e nule simular. Yes, me bezonas ke vu pleas, por vidar e vidigar l'expresuro di vua vizajo...»

Elu tresayis :

«Me ne savas koto plear.»

Ma il regardis el : «Envere, kande onu tante bone genupozas sur kuseno di Osaka(2), me ne kredas ke onu povas ne savar koto plear...»

Lua vangi redeskis ed el abasis sua okuli. Pose cedante a la magnetala povo di ilua volo quan elu subisis, el pinchis dolce la sonora kordi di ta muzikinstrumento. Bizara harmonio audesis.

Felze, havante lore lua brovo kontraktita, lua labii sika, shovis per ulaspeca violento lua pinselo sur la ja lumoza tabelo. E la skisuro semblis

viveskar sub ica magiista pinselo. Nun, la koto vibradis plu forte. Elua audaceskinta manuo abandonis su a l'ardoro di ca misterioza ritmo, tre diferanta de omna ritmi qui konocesas en Europa. E lua inklinita vizajo vestizis su pokope per la desquietiganta rideto dil kontemplema idoli quan anciena Japonia skultis en la ivoro o la jado.

«Kantez !» imperis bruske la piktisto. Kun obediemeso, elua streta e fardizita boko kanteskis. Lo esis kanto preske nedistingebla, speco de melopeo qua komencis e parfinis en murmuro. La koto prolongis sua amortisita noti, kelkafoye substrekizante, per plu akuta traito, nekomprenebla silabi. Dum plura minuti duris la stranja muziko. Pose la muziko tacis, e semblis ke lu exhaustesis.

Felze, sen levar la kapo, questionis preske nelaute :

«Ube vu lernis ico ?»

La respondo venis quaze de la fundo di sonjo :

«Ibe, kande me esis mikra, mikra...en la anciena kastelo di Hôki, ube me

naskis...Dum singla matino vintre, ante l'auroro , quik kande la servistini apertabis le shôdji(3), quik kande la frostanta vento dil monti sukusabis me de mea dormo ed ekpulsabis me de la mikra matraco tre dina olqua esis mea lito, on adportis a me la koto por lernado, e me pleis dum ke me esis genupozinta, til pos la sunlevo. E lore, me decensis nudapede en la granda korto ofte blanka pro la nivuro, e me regardis mea fratuli exercar su a la skermarto dil sabro, e me exercis me kun li, nam la regulo imperis lo tale. La longa bambua lami klakis dum intershokar. Oportis suportar tacante la floganta frapi ye la brakii e ye la manui, e la mordo dil nivuro ye la gambi...

Kande la leciono finesis, la servistini vestizis me ceremonioze, e me iris unesme prosternar avan mea patro, ilquan me sempre trovis en l'apartamento di lua spozini. Il duktis me kun su por salutesar dal samurayi*, dal armo-servisti e dal domala servisti. La bela silka robi tranis lia plisuri, la lakizita gaini dil sabri krumplis la lakizita gaini dil poniardi. E me deziris totakordie ke omno restez simila dum milo de yari.»

La pinselo haltabis, e la senmova piktisto klozabis l'okuli por plu bone audar elu.

«E me deziris en mea kordio milfoye mortar, prefere kam vivar segun stranjera o diferanta maniero. Ma plu rapide kam la Fudji monto(4) chanjas lua koloro dum la krespuskulo, la tota surfaco dil tero metamorfosesis. E me ne mortis...

Elua revema fingri skrachis la kordi dil koto. Soni vekis, tre melankolioza. Elua tenua voco repetis quaze refreno di kansono : «Me ne mortis... ne mortis...ne mortis... E men envolvis la nova vivo, quale la reti dil ucelkaptisti envolvas la kaptita fazani, e dum tro longa tempo gardita en streta kaji, li ne plus savar apertar lia ali, e li oblivias l'anciena libereso...» La koto resonis triste.

«En la kajo mea, ube men inkluzis multa ucelkaptisti tre habila e tre saja, me anke pavoras obliviar pokope la vivo anciena... Ja me ne plus memoras la precepti quin me olim lernis en la Klasika Libri ed en la Sakra Libri(5). E kelkafoye, ho ! kelkafoye me ne plus deziras memorar oli....»

La koto audigis tri noti simila a krii.

«...Me ne plus deziras. E pose, me ne plus savas, me ne plus savas... Forsan obliviar me devas ? La precepti quin onu docas a me hodie esas diferanta... Quale me manjos la varmega rizo, dum mantenar sur mea lango la saporo dil kruda fishajo ?... Me kredas ke me devas obliviar...»

Elua manuo abandonabis la kordi, e rifalis silencoze en la plisuri di la silka

maniko.

«... En Hôki, la nivuro dil granda korto esis tre kolda a mea nuda pedi, e la

bambua sabri esis tre doloroza a mea sentiva brakii... Nun, ne plus esas sabri nek nivuro. E la servistini ne plus apertas le shôdji di mea chambro ante ke la varma suno vekigez me...»

Jean- François Felze rikomencis piktar. Il ne respondis... Pose, il retromarchis ye du pazi, ed extensis vers la tabelo lua vinkanta pinselo. La portreto, quankam nefinita, nun vivis, esis vivoza per personala e potenta vivo. E la okuli di ta portreto, okuli di Extrema-Azia, profunda, sekreta, obskura, regardis fixe markezino Yorisaka dum expresar stranja

ironio.

 

Noti:

1) koto : Ulaspeca harpo, tre anciena, rezervita olim a la maxim nobela siniorini Japoniana.

2) kuseno di Osaka : Kuseno ek anciena veluro, fabrikita che la manufakturi di Osaka, importanta industriala urbo di Hondo, olqua esas la maxim grand insulo di Japonia.

 

3) shôdji : movebla parieti facita ek ligna kadro tensita per dika paperi.

 

4) Fudji monto : Anke dicita Fusi-Yama, volkanala monto dil insulo Hondo

(3.793 m.).