LA KRONIKO DI AKAKOR

 INTRODUKTO

Amazonia komencas en Santa Maria de Belem, ye 120 kilometri de la litoro dil Atlantika oceano. Dum la yaro 1616, kande 200 Portugalani duktata da Francisco Castello ye la nomo di Sinioro Rejo di Portugal ed Hispania marcheskis sur ica sulo, lua kronikisto deskriptis la dicita loko quale lando-peco plena de giganta arbori, gastamika ed invitema. Hodie Belem esas modern urbo havanta 633.000 habitanti, altega domi e trafik-obstrukti – ol esas la departo-punto dil blanka civilizuro por la konquesto dil primitiva foresti Amazoniana. Ma anke dum plu kam 400 yari ica urbo konservis la traci di lua heroala e mistika pasinta epoki. Mi-krulinta palaci segun koloniala stilo, domi havanta muri kovrita per kareli e vicinesanta giganta fera portali atestas pri la kauchuko-tempo ye dubinda reputeso, kande la deskovro dil vulkanizo-proceso plualtigis Belem ye la nivelo dil Europana metropoli. De ta tempo evas anke la duetaja merkato-halo an la portuo, ube on povas komprar omno posibla : fishi di Amazonia e dil oceano, odorifanta frukti tropikala, herbori, radiki, tuberi e flori, krokodil-denti por la amoro e rozogirlandi ek terakoto.

Santa Maria de Belem esas urbo de kontrasti. En lua mezo esas larja bruisoza komerco-stradi, ma ye apene du hori de navigo-tempo an la opozita rivi dil fluvio Amazona komencas la junglo-mondo dil insulo Marajo. Sur olu vivis olim un de la granda kultur-populi, qui probis konquestar Amazonia. Segun la oficale redaktita historio la Marajani atingis ica insulo ye cirkum 1100 p.K., kande li esis ye la maxim brilanta epoko di lia civilizuro. Lor la arivo dal Europani ita populo ja desaparabis. La unika atesturo, quan lu poslasis, esas lua splendida ceramikaji vidiganta stilizita desegnuri havante klara expresuri dil doloro, di la joyo e di la revo. Oli semblas volar naracar historio. Ma qua historio?

Til la insulo Marajo la fluvio Amazona esas konfuziganta labirinto de kanali, laterala riveri e laguni. La tota dicita fluvio parkuris disto de plu kam sisamil kilometri. Lu komencas en Peru, su apogas sur Kolumbiana rapida flui e chanjas ye lando e nomo. De Apurimac a Ucayali e Maranon ; de Maranon a Solimöes, ja en Brazilia-lando, lu fluas tra larja profunda planajo havanta 2,6 centimetri de pento ye singla kilometro. Avan la insulo Marajo l’Amazona esas la fluvio maxim aquoza dil mondo. De Belem til Santarem, olqua esas la maxim proxima habitanteyo, onu bezonas vehar dum tri dii per granda motor-batelo, la unika transportilo en Amazonia. Lo esas forsan neposibla, komprenar to quo esas ica granda fluvio, sen vivir sur ita bateli. En diversa grandesi e formi li enkarnigas la Amazoniana koncepto pri tempo, vivo e foreso. 150 kilometri diale e ne horale por avancar sur la fluvio. Lo esas tempo, dum qua sur ica bateli onu manjas, drinkas, revas ed amoras.

Santarem jacas ye la dextra latero dil fluvio Amazona an la enflueyo dil Tapajos. Lua 350.000 habitanti travivas dii de espero. Ica urbo esas la termino dil Transamazonica, la skopo dil oroserchanti, kontrabandisti ed aventureri . Hike vivis anke una de la maxim anciena civilizuri di Amazonia, nome la populo di le Tapajos. Lu esabis probable la maxim granda tribuo dil Amerik-Indiani existanta en primitiva foresto. La olima historiisto Heriarte asertis, ke il povis nombrizar til 50.000 arkeri de li. Mem se ica evaluo esas exajerita, le Tapa esis suficante grandanombra, por provizar dum okadek yari la sklavi-merkati dil Portugalani. Hodie existas nun nur arkeologiala restaji di ta olim fiera tribuo. E la fluvio a qua li donis lua nomo. De Santarem a Manaus pasas fluvii, urbi e legendi dil Amazonia-mondo. Ye l’enflueyo dil Nhamunda la Hispana aventurero Francisco Orellana asertis kombatir la legendala amazoni. An lua dextra rivo en la proximeso dil civito Faro jacas la Iacy-lago, la spegulo di la luno. Proxim Volimor, tale raportas omnakaze la legendo, la amazoni kuris de la cirkondanta monti vers la lago, ube eli vartesis da lia amoranti. Eli plunjis aden la « spegulo di la luno », serchante rara petri, qui lasis su petrisar en l’aquo quaze pano, ma sur la sulo oli esas harda quaze diamanti. La amazoni nomizis li Muiraquita e ofris li kom donaco a lia amorati. La ciencisti deskriptas ica petri kom arkeologiala miraklo. Oli esas harda quaze diamanti ed havas artificala formo, quankam esas pruvita ke le Tapajos posedis nulaspeca utensili, por laborar tala materiajo.

Fakte, la vera Rio Amazona komencas kande la Rio Solimöes renkontras la nigra aquo dil Rio Negro e kande l’amba potenta fluvii asocias su. Ye disto de duadek minuti de batelo-veho jacas Manaus, cirkondata da verda universo e sen trafik-korespondo a la litoro. Ibe me konoceskis Tatunca Nara.

Lo esis ye la 3ma di marto 1971. La oficiro M., komandanto di la Brazilia-landana junglotrupo en Manaus, esis la mediacanto di ca rendevuo. En la drinkeyo Gracias a Deus (Danke Deo) me stacis unesmafoye opoze a ca blanka chefo di Amerik-Indiani. Il esis altastatura, havis obskura, longa hari e delikate desegnita vizajo. Ilua bruna okuli vidigis ke il esis mestico rezervema e plena de desfido. Tatunca Nara surhavis anciena tropikala vesto, donaco dil oficiro, quale il dicis lo a me plu tarde. Remarkinda esis nur lua larja ledra zono havanta arjenta buklo. La unesma minuti di nia konversado esis penoza. Prefere malgrevole Tatunca Nara deskriptis en mala Germana linguo lua impresi di ca urbo di la blanki kontenanta sennombra homi , la hasto e la kurado en la stradi, la alta domi e la netolerebla varmeso. Erste kande il sucesabis vinkar lua mentala klozeso e lua desfido dil komenco, il raportis a me la maxim extraordinara historio, quan me irgatempe audis. Tatunca Nara parolis pri la gento di le Ugha Mongulala populo selektita dal Dei 15.000 yari ante nun. Il raportis pri du granda katastrofi devastinta la Tero, la dominaco dil Sud-Amerikana kontinento da filiulo dil Dei, quan il nomizis Lhasa, e lua relati kun la Egiptiani, la origino dil gento di le Inka, la arivo da la Goti e federuro kun duamil Germana soldati. Il parolis pri giganta petra urbi e pri subtera lojeyi dil deala ancestri. Ed il dicis, ke ica omna eventi esas skriptita en kroniko – la kroniko di Akakor. La maxim longa parto di lua historio traktis pri la kombati kontre la blanki, kontre la Hispani e la Portugalani, kontre la gumo-serchanti, kontre la koloniani, la aventureri e la Peruana soldati. Li retropulsis le Ugha Mongulala, di qui il asertis esar la princo, sempre plu fore a la monti dil Andi e mem koaktis li, celar su en la subtera lojeyi. La minacanta dekado di lua populo esas anke la motivo, pro quo il venabis ad-che la blanki, nome il volis ofrar lua helpo a lua maxim mala enemiki. Ja ante me Tatunca Nara revelabis lua historio a multa Brazilia-landana funcioneri dil Protekto-servo por la Amerik-Indiani. Ma sen ula suceso.

Omnakaze ico esis lua historio. Ka me devis kredar olu o refuzar ol ? En la pezoza varmeso dil “ Danke Deo” apertesis avan me stranjera mondo, mondo, qua kande il naracis pri ol, igis anke la legendi di le Maya e di le Inka divenar realeso. Ye la duesma e triesma foyi me renkontris Tatunca Nara en mea klimatizita hotel-chambro. Itere me audis parolar dum plura hori en senfina monologo, nur interruptita per la chanjo dil sono-bendo, pri la historio di le Ugha Mongula, la selektita federita gento depos la yaro zero til la yaro 11453, konseque de ulo ante nia ero til la yaro 1972 segun la tempo-datizo dil blanka civilizuro. Ma mea unesma entuziasmo desaparabis. Ica historio semblis a me esar tro extraordinara : yen plusa legendo veninta del primitiva foresto, naskinta en la tropikala varmegeso ed inter la mistika influo di nepenetrebla arborari. Pose Tatunca jus finis lua unesma historio-parto e me ja havis dek-e-du plenigita son-bendi per fantastika rakonti.

Traci dil realeso erste perceptesis en la raporto da Tatunca Nara, kande me renkontris lu itere kun mea amiko la oficiro M. Il apartenis a la « Duesma Seciono », konseque esis membro dil sekreta servo. M. konocis Tatunca Nara de quar yari ed adminime konfirmis a me la fino di lua aventuroza historio . Il salvabis la vivo di dek-e-du Brazilia-landana oficiri lor avion-aplasto en la provinco Acre ed il retroduktabis li a la civilizita mondo. Inter la Amerik-Indiana genti Yaminawa e Kaxinawa Tatunca Nara veneracesis quaze chefo, quankam il ne esis un de li. Ici esis pragmati, trovebla en la dokumenti dil Brazilia-landana sekreta servo. Me rezolvis riegardar e kontrolar la historio raportita da Tatunca Nara.

Mea inquesti en Rio de Janeiro, Brasilia, Manaus e Rio Branco revelis astoniva eventi. En la arkivi dil blanka civilizuro la historio da Tatunca Nara esas raportita en dokumenti depos 1968. Itayare aparas unesmafoye la figuro di blanka chefo di Amerik-Indiani qua salvas la vivo di dek-e-du acidentita oficiri Brazilia-landana en la federala Stato Acre. Ilu liberigas li de la kaptiteso che la Amerik-Indiani Haischa ed akompanas li a Manaus. Segun rekomendo dal oficiri Tatunca Nara obtenas Brazilia-landana labor-dokumento havanta la numero 1 918 800 e Brazilia-landana identeso-dokumento havanta la numero V-4333. Segun la dicaji da testi la misterioza Amerik-Indiana chefo parolas en mala Germana linguo, komprenas nur poka vorti Portugalana, ma dominacas tamen plura Amerik-Indiana lingui di la areo dil supera fluo dil fluvio Amazona. Nemulta semani pos lua arivo Tatunca Nara desaparas subite de Manaus, sen poslasar traci.

En la yaro 1969 eventas serioze egardinda kombati inter sovaja genti Amerik-Indiana e blanka koloniani en la frontierala provinco Peruana Madre de Dios. Madre de Dios esas desfavorata mizeroza regiono an la estala latero dil Andi . La anciena historio di Amazonia repetesas : revolto dal opresati kontre la opresanti. Vinko dil eterne vikanta blanki. La duktanto dil Amerik-Indiani, imaginita komunista « guerilla »-chefo, qua segun la raporti dal Peruana jurnali konocesas per la nomo Tatunca – Granda aquo-serpento – fugas pos la desvinko a la Brazilia-landana teritorio. Por impedar pludurigo dil ataki la Peruana guvernerio facas extrado-demando a Brazilia-lando. Pro nekonocebla motivi la Brazilia-landana autoritatozi refuzas kunlaborar. Dum la yari 1970 e 1971 la kombati cesas pokope en la frontierala provinco Madre de Dios. La sovaja Amerik-Indiana genti fugas a la desfacile acesebla foresti en la fonto-regiono dil Rio Yaku. Tatunca Nara duras desaparir sen poslasar traci. Peru baras la frontiero an Brazilia-lando e komencas sistematra explotado dil primitiva foresto. Segun raporti da okulala testi la Peruana Amerik-Indiani experiencas la sama fato kam lia Brazilia-landana frati. Li mortigesas o mortas pro la morbi dil blanka civilizuro. 1972 esas la destino-yaro di Tatunca Nara. Il retrovenas a la blanka civilizuro ed en la Brazilia-landana urbo Rio Branco il relateskas kun la katolika episkopo Grotti. Kune li mendikas en la kirki dil provinco Acre por obtenar nutrivi por la Amerik-Indiani an la Rio Yaku. Pro ke ye ca tempo la provinco Akre konsideresas kom « sen Amerik-Indiani », anke l’episkopo recevas nula susteno da la Stato. Tri monati pose, Sinioro Grotti mortas lor misterioza avion-aplasto.

Ma Tatunca Nara ne renuncas. Per la helpo da la dek-e-du oficiri di qui il salvis la vivo, il kontaktas la Brazilia-landana sekreta servo e probas konvinkar lu pri sua vera identeso. Samatempe il turnas su a la protekto-servo por la Amerik-Indiani FUNAI ed informas la ambasaderio-sekretario N. dil Federala republiko Germania en Brasilia pri la fato di 2000 Germana soldati, qui desembarkabus en Brazilia-lando dum la duesma mondo-milito e qui til hodie vivus en Akakor, la chefurbo di lua populo. N. refuzas kredar ica historio pro ke ol semblas esar nekredebla e lu interdiktas a Tatunca Nara l’eniro al ambasaderio-edifico. Erste kande, dum la somero dil yaro 1972ma, grandanombra savigi da Tatunca Nara pri nekonocata Amerik-Indiana genti en Amazonia, konfirmesas, la FUNAI deklaras ke ol esas pronta por kunlaboro.

Ol rezolvas expediciono por kontakteskar la populo misterioz qua esas le Ugha Mongulala e komisas Tatunca Nara por preparar ico. La projeto tamen falias pro la rezisto di la lokala autoritatozi dil provinco Acre. Segun nemediata impero di la lora guberniestro Wanderlei Datas, Tatunca Nara arestesas. Kurtatempe ante lua livro a frontierala soldati Peruana oficiri amika liberigas lu de la karcero di Rio Branco e retroduktas ilu a Manaus.

Ibe me vidis itere Tatunca Nara.

La nova renkontro kun la Chefo dil elektita tribui pasis diferante. Me okupabis me sorgoze e detaloze pri lua historio e konfrontabis la sono-bendi enrejistrita kun arkivaji e raporti da historiisti samtempana. Multo esis explikebla. Multo semblis a me ankore ita-epoke tote nekredebla, quale e.g. la habiteyi subtera o la terveno da 2000 Germana soldati en Brazilia-lando. Ma lua historio ne povis tote esar verko di imaginado. Kontre ico parolis la informi dil oficiro M. e Tatunca Nara ipsa, Amerik-Indiano blanka, qua povis expresar su en la Germana. Dum ita renkontro Tatunca Nara repetis itere lua historio, en ordino kronologial e kun omna detali. Por persuadar me, il desegnis sur lando-mapo la situeso proximigal di Akakor, deskriptis la voyo suririnta dal Germana soldati de Marseille til Rio Purus e citis kelka nomi di lia chefi.

Il desegnis diversa simboli skribural di la Dei, per qui la kroniki di Akakor supozeble redaktesis.

Sempre itere il retrovenis ad ita misterioza ancestri, qui tante ne-efaceble markizis la memoro di lua populo.

Mea duesma sejorno en Manaus pasis nekredeble rapide. Me komencis kredar historio, di qua la neversimilaji prizentesis a me quale defio. Kande Tatunca Nara propozis a me, akompanar ilu ad Akakor, me aceptis lua ofro.

Tatunca Nara, la Brazilia-landana fotografisto J. e me ipsa livis Manaus ye la 25ma di septembro dil yaro 1972ma. Nia programo : vehado sur lokacita batelo fluvial til la supera fluo dil Rio Purus, chanjo sur kunprenita kanoto kun extera motoro en la origino-areo dil Rio Yaku an la frontiero inter Brazilia-lando e Peru, pose pludurar marchante pede tra la promontorio dil Andi til Akakor. Duro dil expediciono : sis semani ; retroveno probabla : komenco di novembro.

Nia equipuro konsistas ek hamaki, paramoskiti, utensilaro, provizuri, la bushovesti e bandaji kustumal. Armizita esas ni per fusilo Winchester 44, du revolveri, un chas-armo e granda kultelo. Ultree adjuntesas la equipuri por filmifar, du enrejistrili por sono-bendi e fotografili.

La unesma dii pasas tote diferante kam expektite. Nula moskito, nula aquo-serpento, nula « piranha ». La Rio Negro esas quale lago sen rivo. La prima foresto aparas an la horizonto, lua sekretaji celesas dop muro de verdajo.

Nia unesma urbo esas Sena Madureira, ol esas la lasta sat granda habiteyaro ante la arei frontieral ne ja explorita inter Brazilia-lando e Peru. Ol esas tipala por tota Amazonia : argila chosei sordida, kaduka kabani, la odoracho di aquo putranta. De dek habitanti ok sufras pro « beriberi », lepro o malaria. La nesuficanta nutrado kronika impozas a la homi rezigno profunda. Cirkondata per la brutaleso dil sovajeyo ed izolita de la civilizuro, la brandio de sukro-kano esas ibe la maxim importanta nutrivo, la unika moyeno eskapar de dezolanta realeso. En la lamentinda viktualio-komerceyi lokala ni kompletigas nia provizuri. En drinkeyo nia departon de la civilizita mondo celebras ni. Hike ni konoceskas viro, qua asertas, ke il konocas la fluo dil Rio Purus. Kom oro-serchanto il kaptesis dal Amerik-Indiani « Haischa », qui esas mi-civilizita tribuo lojanta en la fonto-regiono dil Rio Yaku. Lua raporto esas senkurajiganta e savigas pri ritui kanibala e flechi venenagita.

Ye la 5ma di oktobro an la Cachoeira Inglesa ni chanjas nia vehilo ed eniras la kanoto quan ni adportabis. Ica batelo retroiras vers Manaus. De nun ni esas dependanta de Tatunca Nara. La fluo dil Rio Yaku desegnesas nur neperfekte sur la mapi militistal. La tribui Amerik-Indiana vivanta en ita arei ne ja havis kontakto kun la civilizuro blanka. J. esas necerta. Anke me havas nebona sentimento : Kad la urbo Akakor vere existas ? Ka ni povas fidar a Tatunca Nara ? L’aventuro-amo esas plu forta kam nia komencanta angoro.

Dek-ek-du dii pos nia departo en Manaus la peizajo dil fluvio komencas chanjar. Se la fluvio antee esis quaze maro ye bruna koloro teratra sen rivo, nun la kanoto pilotita da Tatunca Nara glitas inter kaptilo-planti ed arbori di qui la branchi pendas super ni. Pos kurvigo dil Fluvio grupon de oro-serchanti renkontris ni. Ita viri konstruktabis primitiva mashino por netigar e kriblagar lia pepiti. Li venis afable vers ni ed invitis ni por pasar la nokto.

Dum la vespero li raportis a ni pri la existo di redhara Amerik-Indiani piktita rede e blue ed havanta venenagita flechi. La voyajo divenas expediciono kontre nia propra dubiti. Ni esas ye apene dek dii fora de nia konjektata skopo. La monotona repasti, la esforci korpala , la angoro pri lo nekonocata parfatigis ni. Nia kanoto esas permanante cirkondata per nubo de moskiti. To quo semblis esar a ni extraordinara aventuro en Manaus, divenas nun opresanta koshmaro. Fine ni volas retroirar ed obliviar Akakor, ante ke esez tro tarda.

Til nun ne vidis ni Amerik-Indiani. An la horizonto videbleskas la unesma nivo-monti dil Andi. Dop ni jacas la maro verda dil profunda lando cirkondanta l’Amazona. Tatunca Nara preparas su por la retroveno a lua populo. Lor stranja ceremonio il indutas sua korpo ; la vizajo per strii reda, la pektoro e la gambi per obskura flava koloro. Ilu ligas lua libera hari per bendo ledra super la fronto. Il esas provizita per partikulara simboli, la signo di le Ugha Mongulalak quale Tatunca Nara dicas. Ye la 13ma di oktobro ni mustas retroirar. Pos danjeroza navigado tra plura rapidaji fluvial la batelo falas en vortico e renversesas. La enpakigita equipuri por la kameri pulsesas sub la densa vejetantaro di la rivo. Anke la duimo dil provizuri e la medikamenti perdesas. En ita situeso senekireyo ni rezolvas renuncar l’expediciono e retrovenar a Manaus. Tatunca Nara reaktas male. Il esas bitra e deceptita.

Ye la sequanta matino J. e me departas. Tatunca Nara, piktita per la milit-induturo di lua populo e vestizita nur per lumbo-avantalo, retroiras sur la voyo duktanta a lua populo.

Ico esis mea lasta kontakto kun la chefo di le Ugha Mongulala. Pos mea retroveno a Rio de Januaro dum la monato oktobro dil yaro 1972 me probis obliviar la blanka e Germane-parolanta chefo di Amerik-Indiani, Akakor e la Dei. Erste dum la somero 1973 retrovenis la memoro : Brazilia-lando komencabis entraprezar la exploro sistematra di Amazonia. 12.000 laboristi trasis du chosei tra la primitiva foresto neexplorita, ica chosei esis kordono-rekta quale per hakilo-frapi ed ico agesis dum 7.000 kilometri. 30.000 Amerik-Indiani konsideris la buldozeri kom supertapiri , fugis a la sovajeyo o kalmigesis per utensili e nutrivi. La lasta asalto kontre Amazonia startis.

E per ol retrovenis anke la anciena rakonti a legendi kun lia facinado e mistikeso. Dum aprilo 1973 la FUNAI deskovris tribuo de blanka Amerik-Indiani an la supera fluo dil Rio Xingu, pri qua Tatunca Nara ja raportabis la existo a me un yaro antee. Dum la monato mayo, lor mezuro-labori an la Pico da Neblina, frontierala soldati Brazilia-landana kontakteskis la dicita Amerik-Indiani di qui la chefi esis mulieri. Tatunka Naro anke parolabis detaloze pri li. E mem plu astoniva : dum junio 1973, on vidas en la areo di Acre konsiderata kom « liberigita de la prezenteso di Amerik-Indiani » plura tribui de Amerik-Indiani. Kad vere existas Akakor ? Forsan ne en la maniero quale Tatunca Nara deskriptabis la urbo, ma adminime palpebla, ne esante nur legendo. Pos riaskoltar la son-bendi me rezolvis skribar surpapere lua historio, « en bona linguo, en klara stilo ». La libro « La Kroniko di Akakor » konsistas ek kin parti. La « Libro dil jaguaro » esas raporto pri la koloniigo di la Tero dal Dei e pri la tempo til la duesma Mondokatastrofo. La « Libro dil Aglo » kontenas la tempo-periodo inter 6.000 e 11.000 kun la arivo dal Goti. La triesma libro, la « Libro dil formiki » , deskriptas la kombati kun la Hispana e Portugalana koloniiganti pos lia desembarko en Peru e Brazilia-lando. La quaresma e lasta libro, la « Libro dil aquo-serpenti », raportas l’arivo da 200 soldati Germana en Akakor e lia membrigo di la populo di le Ugha Mongulala e predicas triesma granda katastrofo. En sequonta apendico esas kolektita la rezulti di mea explori en Brazilia-landana e Germana arkivi.

La precipua parto di la libro, la Kroniko di Akakor propradicite, egardas sorgoze la raporto da Tatunca Nara. Me probis retrodonar ol tam vortope kam ico esas posibla, anke lore, kande ol kontredicas la oficala Historio o fakti intertempe saveskita. Ico valoras anke por la adjuntita karti e desegnuri, qui facesis segun la indiki da Tatunca Nara. Tatunca Nara ipsa redaktis la probi di ca verko en Manaus. Omna chapitri preiresas per konciza rezumo dil tradicionala historio-redakturo por ofrar a la lektero la posibleso komparar. Ol limitizesas a la maxim importanta eventi en la historio di Latinida Amerika. La tabelo kronologial ye la fino di la libro reprezentas la dati dil Kroniko di Akakor opoze ad olti dil oficala historio-redakto. Sur plusa listo aparta enskribesas la supozata nomi atribuita dal civilizuro blanka por la mencionita tribui dil federiti ed enemiki. La citaji extraktita de la Kroniko di Akakor – insertita en la texto – raportesis da Tatunca Nara, quaze ilu lernabis oli memore. Segun lua dicaji la Kroniko di Akakor propradicite skribesis sur ligno, feli, e plu tarde anke sur pergameno. Ol konserversas da sacerdoti en la Templo dil Suno, kom maxim granda heredajo di le Ugha Mongulala. Nur episkopo M. Grotti vidis ol per propra okuli e prenis plura extrakturi de ol. Depos lua morto misterioza ita dokumenti desaparis sen poslasar traci. Tatunca Nara supozas ke oli celesis dal dicita episkopo a sekreta loko o konservesas en la arkivi di Vatikano Me kontrolis severe omna informi en la introdukto ed en l’apendico koncerne lia vereso-kontenajo. La citaji da samtempana historiisti venas de informo-fonti Hispana e tradukesis da me. Me adjuntis kelka reflekti da me en l’apendico, por povar plufaciligar la kompreno di la lektero. Itaque* la polemiko pri l’astronauti o deala enti kom posibla prekursori dil homala civilizuro mencionesas nur marjinale. La maxim importanta parto di la koncernata libro esas sur la elementi di la historio ed dil kulturo di le Ugha Mongulala opozita a la historio ed a la civilizuro dil « barbari blanka ».

Kad Akakor existas reale ? Kad esas skriptita historio di le Ugha Mongulala ? Mea propra dubiti instigis me, establisar ica libro en du parti klare separita. En la « Kroniko di Akakor » me retrodonis nur la raporto da Tatunca Nara. L’apendico kontenas, to quon me savas de auxiliarar informo-fonti konkordanta. Ed ico esas poko, komparita a la historio di misterioza populo, kun antiqua ancestri, deala legi, subtera lojeyi ed omno posibla. Lo esas historio qua havas legendo kom origino e povus tamen rajuntesar e konfirmesar da la realeso. E la lektero devas ipsa decidar inter hazardoza raporto, fundamentizita sur la lakuni di nesuficanta historio oficala, e peco de reala historio, skribita en bona linguo ed en klara stilo.

Rio de Janeiro, 08.05.1975

Karl Brugger

 NOVA KOMPUTATORO 

Me probas skribar per nova komputatoro. Ma me havas serioza problemi, nome me perdis adresi e la funcioni ne esas le sama. Me skribas hike mesajo neinteresanti por konstatar ka me povas afishar ca texto. Se yes, me sendos balde plu interesiv artikli.

 

PIKTURI FAMOZA :

Juliette RECAMIER da GERARD

 

Sen talento specal, sen nobeleso, Juliette Récamier divenis la maxim admirata muliero di elua epoko, ed aquiris Europana reputeso. Bela elu certe esis, ma existis mulieri tam inteligenta e plu bela kam elu, qui poslasis nula nomo en la historio. Ma el havis charmo super omna komparo, benigneso sen limiti ed, indijanta nobeleso, el posedis nobleso ed eleganta manieri… Kande, en 1806, elua patro, administranto dil posti, revokesis e ke elua spozulo perdis sua richeso, el renuncis la luxo kun rideto. Tale el konservis elua omna amiki.

Juliette Récamier esis konstante cirkondata da multega admiranti, e tamen elua vivo esis nereprochebla. On asertas mem ke lua mariajo restis « blanc », t.e. ne-« konsumata ». Kande el evis 15 yari el spozeskis bankisto evanta 42 yari, Jacques Récamier. Certena historiisti , por explikar ta stranja fakto, dicas ke sioro Récamier esabis l’amoranto dil matro di Juliette e konseque il esis la patro di ca yunino. Per ita mariajo il volis nur transmisar ilua richeso a lua filiino sen agnoskar elu legale kom lua decendantino por ne deshonorizar la matro. Ico esas preske historio por folietonisti !

Inter elua nombroza adoranti, du esis lua preferiti : princo August, filio dil rejo di Prusia, e Chateaubriand. El konoceskis l’unesma dum ilua kaptiteso en Francia kom milit-kaptito, ma per amuziva kaprico dil fato la vera kaptito esis Juliette ipsa, la maxim famoza Francino di ta tempo qua konquestesis dal Prusiano. El koncesis a lu la unika kiso quan el donis a viro. Elu tamen ne divenis princino, ne pro ke elua spozulo refuzis la divorco ma pro ke el refuzis ruptar la ligilo unionante el a viro por qua el havis tre granda estimo.

Plu tarde altra amikeso, preske pasionoza, ligis el a la granda skriptisto Franca Chateaubriand, quan el gastigis en elua hemo dil « Abbaye au Bois ».

Chateaubriand divenis infirma e nekapabla marchar sen servisti ; siorino Récamier divenis blinda pro la katarakto. Tamen il ofris ad elu, evanta 72 yari, mariajar su kun elu kande el divenis libera pos la morto di elua spozulo. El refuzis e kurtatempe pose li amba mortis preske samatempe.

Pri Juliette Récamier on konocas plura famoza portreti piktita da David e da Gérard. Olta da David, en qua Juliette jacas sur lito Romana, esas la maxim famoza. Tamen nia damo preferis la pikturi da Gérard de qui ni donas supre un riprodukturo segun desegnuro da Chevignard. Gérard, quale lua maestro e docisto David, apartenas al grupo dil piktisti nomizita klasika, qui serchis lia inspiro en la Antiqua Epoko, ma ilua portreti esas plu familiara a ni kam olti da David. La piktado klasika regnis dum la tota vivo-tempo di Napoléon, aproxime de 1770 til 1820.

 

ANTE L'ATENTO DI SARAJEVO

 

Ante l’atento di Sarajevo

OMNI KREDAS KE LA UNESMA MONDOMILITO  KOMENCIS DUM LA 28ma DI JUNIO 1914 EN SARAJEVO LOR LA MORTIGO DI ARKIDUKO FRANZ FERDINAND E LUA SPOZINO SOPHIE CHOTEK, DUKINO DE HOHENBERG DAL SERBIANO DI BOSNIA, GAVRILO PRINCIP. ICO ESIS LA PAFADO QUA PRODUKTIS LA JULIO-KRIZO E, POSE, LA MILITO. OR ICO ESAS ERORO, NOME LA UNESMA MILITO-PAFO EVENTIS EN PARIS DUM LA 16ma DI MARTO 1914 PER LA MORTIGO DIL DIREKTERO DIL JURNALO « LE FIGARO » , GASTON CALMETTE, DA SIORINO HENRIETTE CAILLAUX.

Pro ke me esas de Lotringiana origino e ke me grandaparte edukesis ibe, me adheris ula « facebook »-grupo koncernante ca regiono di Francia. Ibe, me sat rapide deceptesis, nam me sentas me tote stranjera a ta grupo. Nome mea origino esas la regiono di Metz e Lotringia durinta esar Franca pos 1870 esas same stranjera a me kam esus Pikardia o Normandia. Me esas multe plu proxima a la Alzaciani qui subisis la sama fato kam ni. Semblas ke, pos 1870, la Germani sucesis krear vivoza ento politikal qua permanas til nun. Ma to quon tre shokis me esis la fakto ke multa de ta Lotringiani esas separista (quankam li esas France-parolanti) ed expresas necelite la deziro divenor nedependanta. Li nomizas la Franci e la Germani nia « atakanti » e parolas pri « nia vicini Franca ». En Metz, tala mento ne existas nam ni savas ke nia fato esas sive esar Germani, sive esar Franci, ma nedependo esas absurda utopio. Me esas tante plu deskontenta ke, ante la unesma mondomilito, la maxim fanatika nacionalisti Franca esis du Lotringiani, nome la skriptisto Maurice Barrès qua volis irgakuste mantenar la memoro pri la perdinta parto de Lotringia en 1870, e deziris revancho-milito, ed il expresis ico en lua tota verko. La altra Lotringiano esis la politikisto Raymond Poincarré qua agis omnarelate por instigar a milito kontre Germania. Il elektesis kom prezidanto en 1913 dal parlamento (itaepoke la prezidanto di Francia ne elektesis dal populo ma dal parlamento), e, kun la Angli, il preparis aktive la kondicioni por la erupto di milito kun Germania.

Ma il havis kom aktiva opozanto Joseph Caillaux, ilqua tre kalumniesas dal Franca historiisti e, versimile, esas ignorata en Germania. Joseph Caillaux esis tre bone edukita viro qua de moderata republikano divenis « radikalo ». Ico esas desfacile definebla nam ica partiso esis certe sinistrana ma partisano di « pacema libera kambio » qua ne fitas tre bone kun la socialismo e mem min multe kun, plu tarde, la komunismo. Lua ideo koncerne la exterlandana politiko esis ke Francia devis irgakuste mantenar bona, od adminime korekta, relati kun Germania pro ke kaze di milito amba landi esus tre febligita ed anke Europa e, konseque, Europa divenus kolonio di Usa. Il esis bona profeto, ma itaepoke onu ne esis pronta askoltar ilu.

Tamen, dum la Maroko-krizo di Agadir, milito inter Francia e Germania semblis tote proxima. La Franca republiko, por evitar ta milito, rekursis ad un de lua maxim inteligenta e diplomacema viri e ca persono esis Joseph Caillaux. Il savis tante bone negociar ke la paco salvesis e po kelka konsecaji teritorial a Germania, Francia obtenis libera manui en Maroko. Ico, kompreneble, ne plezis a la nacionalisti nek al milit-ecitanto Raymond Poincarré.

Komence dil yaro 1914, segun instigo da Raymond Poincarré, la jurnalo LE FIGARO komencis kampanio kontre Joseph Caillaux. La skopo esis evidenta : eliminar de la politikala aktiveso, viro qua esus apta evitar duesmafoye milito. La kalomnii e la ataki esis monstrala ed on atakis Caillaux mem pri lua intima vivo, to quo eventas en Anglosaxona landi, ma normale, e mem ankore hodie, nulatempe en Francia. La jurnalisti, ultree ed onu ne savas quale, kaptabis letri di la spozino di Caillaux quan el skribabis a lu kande li esis ankore nur amoranti e nemariajita. La skandalo esis grandega. Siorino Henriette Caillaux esis profunde vundita en sua honoro. El demandis rendevuo al direktero di LE FIGARO, Gaston Calmette, qua grantis co ad elu e, ye la 16ma di marto 1914, lor la rendevuo, siorino Caillaux pafis kontakte Gaston Calmette ed ocidis ilu.
La skandalo esis tante granda ke Joseph Caillaux, fine, ne plus havis la politikala moyeni por intervenar dum la julio-krizo e tale ne povis evitigar la milito. Lor la proceso qua eventis kurtatempe ante la erupto dil milito Henriette Caillaux absolvesis pro ke el povis justifikar su. Ma lua spozulo ne plus havis la moyeni salvar la paco ed ico esis exakte to quon deziris Raymond Poincarré.

KELKE PRI FRIEDRICH NIETZSCHE

 

INTRODUKTO : La Germana filozofo-autoro Friedrich Nietzsche naskis en l’urbo Luetzen, Saxonia, dum 1844. Lu docis filozofio de 1869 til 1879 che l’universitato di Basel, Suisia. Pose, lu konsakris su, dum dek yari, a sua personala autoro-laboro. En 1889, il maladeskis pro mentala morbo quan onu ne savis kuracar tatempe. Il mortis pro ca morbo en 1900. Nietzsche predikis la volo di potenteso, la hardeso kontre su ipsa e la altri, la milito kontre la febli, lo esis por tale dicar « aristokratal etiko ». Lua idei generale miskomprenesis dal tot-Germani e dal nazisti, qui misuzis oli por lia skopi. Tamen, mea-opinione, Nietzsche ipsa esis tre kulpoza, nam lu povis facile miskomprenesar e lu preparis, per lua texti, la menti a to quon lu ipsa nomizis : « La klasika epoko dil milito ». Me opinionas ke il havas granda responsiveso etikala koncerne la tragediatra eventi qui devastis Europa e Germania dum la unesma duimo dil 20ma yarcento e pri qui me aludis en preirinta artiklo. Yen texto ekvokante la superhomo di qua lu anuncas la adveno e di qua lu esas la profeto. Lua prozo en la Germana, quankam austera, esas extreme poeziala ed expresiva en ita linguo.

PRI LA SUPERHOMO Kande Zarathustra venis en la maxim proxima urbo, qua jacis an foresti, il trovis multa homi asemblita che la merkato : nam on promisabis ke devos videsar kordodansero. E Zarathustra parolis tale a la homi : Me docas a vi la superhomo. La homo esas ulo qua devas superiresar. Quon vi agis por superirar lu ? Omna enti til nun kreis ulo qua superiris li : e vi volas esar la refluxo di ca granda mareo e prefere retroirar a l’animalo, kam superirar la homo? Quo esas la simio por la homo ? Rido o doloroza shamo. E juste la homo devas esar ico por la superhomo : rido o doloroza shamo.Vi iris sur la voyo de la vermo til la homo, e multo en vi esas ankore vermo. Olim vi esis simii ed ankore nun la homo esas plu simio kam irga simio. Ta qua esas la maxim saja inter vi, lu esas ankore nur interna konflikto ed hermafrodito di planto e di fantomo. Ma kad me advokas vi divenor fantomi o planti? Videz, me docas a vi la superhomo ! La superhomo esas la sinso di la Tero, ke via volo dicez : ke la superhomo esez la sinso di la Tero !…

PRI MILITO E MILITO-POPULO Se vi ne povas esar santi dil savo, lore esez adminime por me lua milit homi. Iti esas la prekursori di tala santeso… Vi devas esar por me iti di qui l’okuli sempre serchas enemiko. Via enemiko. E che kelka ek vi esas odio quik de la unesma regardo. Via enemikon vi devas serchar, via militon vi devas efektigar, anke per via pensi ! Vi devas prizar la paco kom moyeno por preparar plusa militi. E vi devas preferar kurta paco kam longa paco. A vi me ne konsilas dedikar su a la laboro, ma a la kombato. A vi me ne konsilas dedikar su a la paco, ma a la vinko. Via laboro esez kombato, via paco esez vinko !… Vi dicas : bona skopo esas olta qua santigas mem la milito, kad ? Me dicas a vi : bona milito esas olta qua santigas singla skopo. Milito e kurajo facis plu multa kozi granda, kam la hom-amo… Revolto – ico esas la distingiteso che la sklavo. Via distingiteso esez obediemeso ! Via imperi ipsa esez obedio ! A bona milit-homo « tu devas » esas plu agreabla sono kam «me volas». E omno, qua esas kara a vi, devas esar ankore ed ankore la imperi quin vi recevas. Via amo al vivo esez amo a via maxim alta espero : e via maxim alta espero esez la maxim alta penso dil vivo ! Ma via maxim alta penso devas imperesar a vi da me – ed ol esas tale: la homo esas ulo qua devas superiresar. Konseque vivez via vivo di obedio e di milito ! Longa vivo ne esas importanta!…Quala vera militisto povus volar indulgesar ! Vin me ne indulgas, vin me amas per mea tota anmo, mea fratuli en la milito ! Tale parolis Zarathustra – 1ma parto (1883). (Artiklo publikigita en la n°2/2003 di Kuriero Internaciona)

-- 

ETERNA SORCISTINI

 Kelki de eli esas facinanta ed atraktivanta, altri esas danjeroza e malefikanta… La sorcistini esas parto de lo imaginita populal. Kom la temo di multanombra legendi, ica kreuri profitas nun nova yuneso populara.

 Kande arivas la tempo di « Halloween », eli divenas tre famoza. Pintoza chapelo e granda mantelo, kaldrono rubandizita per araneo-teli e palia balayilo : la emblemi dil sorcistino videsas evidente en la vetrini  por pavorigar (ed atraktar) yuneti e genitori per mixar ecito e pavoro.

Depos tre fora tempi, ita mulieri havante okulta povi sempre ocilis inter admiro e repulso. Ma lia historio konocis tragediala epoko kun la teroriganta chasado kontre la sorcistini, qua produktis hororinda nombro de viktimi inter la XVma e XVIIma yarcenti, en granda parto di Europa. Pos lia rehabilito dum la XIXma yarcento, eli, hodie, itere interesas la homi, danke precipue la televiziono e la cinemo, til la grado divenar nova simboli dil feminismo.

 LA ORIGINI DIL MITO

Se on volas trovar l’ancestro dil alegorio di la sorcistino esas ulo simila al deziro dechifrar la nesondebla misterio koncernante l’origino dil deaji feminala. Ambi existas depos ke la homaro luktas kontre la morbi e la naturala plagi.

Dum plura yarmili, la deino di la kreado perceptesis kom suprega potento dominacante la sakra energii dil vivo e dil morto per lua povo stimular la fertileso e nutrar la tero (Inanna en Mezopotamia Antiqua, Isis en la civilizuro Egiptiana, Astarté en la lando Kanaan, Diana por la tribui latina, edc.). En Mez-Oriento, lo esis tre ofte homini qui praktikis la rituaro dil kulti. Ka povas esar ke ta sacerdotini dominacante la sakra arti esez la maxim anciena ancestrini di la sorcistini ?

En la granda decendantaro di savoza mulieri qui trairas la yarcenti e la civilizuri, Kirke esas una del unesma sorcistini mencionita en texto. Ca bela magiistino dil Odiseo da Homeros sorcas la homuli dil akompanant esquado di Odissevs per drinkigar da li magiala drinkajo qua transformas li a porki.

La vorto « sorcistino » ne existis dum la Antiqua Epoko Greka e Romana. Lu aparas dum la Mezepoko kom veninta de la Latina vorto sortorius « dicanto di sorci ». Itaepoke, la balayilo (sexuala simbolo maskula ? Imajo di la hemo ?) divenas emblemo di ca matroni qui konocas la sekretajo dil planti e savas preparar sorgoze pocioni. Ja citita en la medikala texti Greka e Latina, « Abrakadabra ! » esas formulo de origino Hebrea, qua signifikas « La Omnopovanto dominacez la quar elementi », pronuncata lor protekto-ritui kontre morbi. Plebeyi same kam siniori konsultas ca depozarii di farmakopeo e di ancestrala savaji, qui oficias necelite kom akushistini e risanigantini. Nulu ja havas la mal ideo bruligar eli.

La komenci dil persekutado

Omno divenas plu komplikita kande Europa frapesas per serio de kalamitati : nigra pesto, famini, militi pro teritorii e religii, edc. Ka la sorcarto esus la kauzo di ta plagi ? Komence, la Eklezio havas altra sucii plu importanta koncernante la katarista e vaudana herezii qui minacas olu. Ma la situaciono divenas diferanta quik de 1326 kun papo Ioannes XXII qua, persuadita  esir viktimo pro probo di sorcado, permisas per  bulletro persekutar la sorcisti.

Cent yari plu tarde, ca fenomeno atingas sua tota ampleso. La nova papo Innocentius VIII, akuzas ti qui praktikas la sorcarto « destruktar la genituro dil mulieri, la mikra animali, la rekoltaji di la tero, la vitberi dil viteyi e la frukti dil arbori ». Por helpar la judiciisti dil inquiziciono lor lia trako kontre la partisani di Satano e konfesigar lia krimini, verko publikigesas en 1486 : la Malleus Maleficarum (Martelo dil sorcistini). Kunredaktita da du inquizitori dominikana, nome l’Alzaciano Henri Institoris (Heinrich Kramer) e la Baselano Jakob Sprenger, lu kontas la pseudo-certaji koncernante la magio e la sorcisti, o prefere la sorcistini. Quale sempre la habitantaro, bezonante trovar pekokapro, atakas lua membri maxim vundebla : la mulieri. Kredema, impresema, ecesiva, babilema, febla mentale e korpale…lia naturo irigas eli aden la brakii dil diablo, segun ca manulibro. La violenti rekomendata por obtenar lia konfesi esas neimagineble kruela.

La chasado al sorcistini

La Eklezio interdiktas ca texto quar yari pos lua publikigo, ma ol tamen difuzesas ye 30.000 exempleri dum nur kinadek yari. Malgre lua interdikto, la malajo efektigesas. Surbaze di simpla suspekti o di kalumnioza denunci, homini sovente vidva, sen filii od evoza povas akuzesar pri sorcarto e mustas lore justifikar su koram la judiciisti.  « Respondar a vicino, parolar laute, havar forta karaktero o sexualeso kelke tro libera, esar jenantino irgamaniere suficiis por endanjerigar onu. […] Esis suspektinda tro ofte ne asistar la meso, ma anke esis suspektinda sempre asistar ol, suspektinda la fakto asemblar su konstante kun amikini, ma anke vivar tro sola », explikas Mona Cholet en elua verko Sorcières, la puissance invaincue des femmes (Sorcistini, la nevinkebla povo dil mulieri) (2018). Inter la XIVma e XVIIma yarcenti, Europa subisis plu kam 110.000 procesi pri sorcado ed onu evaluas ye nombro situata inter 60.000 e 100.000 la kondamniti a morto-puniso pro ta fakti, inter li esas 85% de mulieri. Un de le unesma e maxim famoza esas certe Jeanne d’Arc, bruligita dum 1431 en Rouen.

La rifavoro

Necesesos vartar til 1682 por ke (en Francia) edikto da rejo Ludovikus (Louis) XIV finigez ica kolektiva foleso per deklarar ke la sorcarto esas « nereala ed inventita ». Se l’imajo pri la homino esas durive febligita, la sorcistino koncerne elu duras populizar la rakonti por infanti, ube el rivalesas kun la bona feino. Dum la XIXma yarcento, la historiisto Jules Michelet, en lua libro La Sorcière (La Sorcistino), rehabilitas el kun « himno a la muliero, bonfacanta e viktima ».

Dum la XXma yarcento, segun quante el populareskas, elu livas lo imaginata mital e religial por invitesar sur la skreni, ube el povas adoptar un de la du aspekti fixigita lor la Renesanco : olta di olda muliero rugizita, leda e pavoriganta, havante falanta mami ed herisita hari, od olta di yuna sedukterino sensuala havante longa hararo, sovente rufa e loklizita. Elua alta chapelo nigra e pintoza esas heredajo dil kapvesto infamiganta quan koaktesis surhavar la Judei dil mezepokal Europa e dil islamala mondo. Komence malefikanta en la unesma longa filmo desegnita Blanche-Neige et les Sept Nains (Blanka-Nivuro e la sep Nanuli) (1937), el divenas devota hemo-muliero en la Usana serio Ma sorcière bien-aimée (Mea amata sorcistino) (1964-1972).

Kom eterna mixuro ek pavoro ed admiro, la sorcistino duras esar persono tre romanala. Mary Poppins (1964), Kiki la mikra sorcistino di la samnoma longa filmo desegnita Japoniana (1989), la fratini Halliwell di la serio Charmed (1998-2006) od Hermione en la « saga » Harry Potter, ita fiktiva heroini ridonis lua digneso al alegorio dil sorcistino, revendikata hodie da kelka feministini. « Ni esas la nepotini dil sorcistini quin onu ne sucesis bruligar », klamas elti qui rekomendas l’emancipo de la patriarkeso e la proximigo al naturo.

( Artiklo publikigita en la revuo Les veillées des chaumières)

PRINTEMPO

 Hiere, me vizitis la expozo pri produkturi biologial titulizita « Vivar altramaniere ». La expozeyo situesis nefore de la kastelo di Vincennes an la limito di Paris. La vetero esis bela e printempala kun blua cielo e milda temperaturo. Lo esis la unesma foyo depos la « Covid » kande me ekiris por vizitar tala expozeyo, nam onu darfis enirar ol sen vacinizala pasporto. La etoso esis serena e me kompris kelka kozi. Tamen, me astonesis ke propozesis min multa vari kam kustumale (mea lasta preirinta vizito esis en 2019). Me konjektas ke la krizo debata al « Covid » tre nocis la komerco. Omnakaze, ico esis tre agreabla jorno en pleziva kadro ed on obliviis la sucii dil epoko tala la milito en Ukrainia minacanta divenor pan-Europana e mem mondala konflikto. Me ne regretas irir adibe