lundi 24 novembre 2014

OCITANIA E KATALUNIA

Recente, me voyajis ad urbeto di Ocitania (sud-Francia) ube habitas e vivas parto de mea familiani. La voyirado adibe per la treno duras dum sat longa tempo (6 hori), t.e. multe plu longatempe kam por irar a London per la treno "Eurostar" (2 hori 1/2 aproxime). Advere, en Ocitania on perceptas facile ke on esas en altra lando kam en nord-Francia : la peizaji esas diferanta, la klimato plu sunoza e la familio-nomi tote diferanta. Ultree, la Franca parolesas kun tote aparta achento. On povas facile intelektar ke parolesas pri altra populo ibe. Ed anke l'arkitekturo, la mentaleso e l'aspekto di la homi pensigas plu pri nord-Hispania o nord-Italia kam pri nord-Francia. Fakte la linguo parolata ibe, olim, nome la Ocitana linguo esis plu simila a la sud-Europana romana lingui kam a la nord-Franca. E, precipue, la Ocitana e la Kataluna povas konsideresar kom esante la sama linguo. Nur rezolvo politikal - en 1931 se mea memoro esas bona - proklamis la Kataluna kom nedependanta linguo por apogar la autonomista o nedependantista sentimenti di la Kataluni. Antee, on pensis ke la Kataluna esis dialekto di la Ocitana. Fakte, Kataluni ed Ocitani povis bone interkomprenar, ma la Kataluni volis esar nedependanta de Hispania ed anke asertar lia identeso opoze a la Ocitani qui esas civitani di, kompare, granda lando (Francia) olqua povus esar minacanta a nedependanta Kataluni parolante idiomo di Francia.
Me pensis pri co, dum mea sejorno en Ocitania, nam esis la tempo kande la Kataluni organizis pseudo-plebicito por lia nedependo. E li apogis su precipue sur lia linguo. En Ocitania, la situeso esas tote diferanta. Unesme, Ocitania sen esar povra, ne esas la maxim richa parto de Francia e ne havas l'impreso pagar neyuste tro forta imposti favore a la cetera regioni, kontre ke Katalunia havas l'impreso pagar tro multa imposti por Hispania. Ma esas altra potenta faktoro, nome la linguo. La Kataluni substrekizas lia identeso per promocar omnamaniere la Kataluna, olqua parolesas da omna denaska Kataluni. Opozite la Ocitana ne plus parolesas en sud-Francia, ecepte kelka tre mikra e izolita regioni montal dil Pirenei. Posrestas nur la achento muzikatra. Se la Ocitani havas l'impreso esar kelke diferanta de la nord-Franci, ico nulatempe (o nur che kelka tre eceptala kazi) iras til deziro di nedependo o mem di autonomeso. On povas regretar ke la Franca Stato agis omnamaniere por desaparigar la lingui regional, ma la rezulto esas ke, ecepte Korsika qua esas insulo, la nedependista od autonomista sentimenti o movadi esas sensignifika en ta lando. Do, malgre la perdo kultural debata a la desaparo di idiomo havinta granda prestijo e kulturo dum la Mezepoko, valoras la peno impozar kun forteso, e mem netoleremeso, nur un linguo nacional por evitar future konflikti quale en Katalunia, Flandria, Ukraina edc. E komuna neutra, bone aceptata, linguo Europana povus evitar multa problemi a nia kontinento.

DESQUIETIGANTA FUTURO

Malgre mea averti, la Idisti ne volas reaktar e me havas la maxim granda timi por la futuro di nia komuna idiomo. Ido esas probable la maxim bona interlinguo sur mivoyo inter la regulozeso e simpleso di Esperanto e la naturaleso di Interlingua : preske same simpla e facila kam Esperanto e preske same naturala kam Interlingua. Ma la Idisti semblas divenar komplete inerta e ne plus volar asumar responsiveso o krear ulo nova. Me povas nur pensar pri mea preirinta artiklo pri "jettatura". Tamen, me vartas kun kelka kuriozeso la konsequo : quale desaparos l'Idomovado ? Kad balde o kad kelka yari pos nun ? O kad esos tre hipotezala rinasko ?

La futuro savigos ico da ni.