vendredi 2 janvier 2009

SUMER BERSILO DI LA HOMARO


Segun la nuna stando di nia savo, Sumer esas l'unesma civilizo di la homaro. Ol naskis ye la quaresma yarmilo a.K. ed extingesis definitive dum la yari qui preiras 2000 a.K. en la sudwesto di nuna Irak. Onu ne savas quo esis l'origino dil Sumerani. Li ipsa nomizis su « la nigra kapi », e parolis unika linguo tote izolita e nule similesante la vicina Semidala lingui. Ita populo cetere mesticeskos pokope kun la Semidi. Ye la fino dil triesma yarmilo, ol travivas alterno de intersucedanta disfali e rinaski til la definitiva krulo di la lasta urbo quan on povas qualifikar kom Sumerana. Ur kaptesas dal Elamani en 2004 a.K. Til la duadek-e-quaresma yarcento a.K., Sumer esis plu komunajo di stati-urbi kam unionita rejio, ma lo esas la uneso di la linguo, dil miti, di la kulturo e dil tekniki, qua igas ol esar koheranta civilizuro.
La literi dil maxim anciena skribarto en la mondo deskovresis en Uruk, t.e. la urbo dil mitala rejo Gilgamesh, en geologiala strato konformesante a la periodo dil Sumerala tempo. La argila tabeleto graburita per kuneiforma signi datizesas ye 3 300 a.K.
Se on parolas pri mito koncerne Gilgamesh, filiulo di Lugalbanda, lo esas pro ke il esas la heroulo dil « epikajo di Gilgamesh », en qua il, kom mi-homo e mi-deo, iras a la sercho dil nemortiveso. Ma semblas ke Gilgamesh esis rejo qua reale existis, nam lua nomo povas videsar sur la Listo de la Reji Sumerana , olqua trovesis sur plura tabeleti . Cetere posiblesas ke sepulteyo qua recente deskovresis en Uruk, simila ad olta deskriptata en la « epikajo di Gilgamesh » esas olta di ta legendala suvereno.
Sumer markizas turnopunto por la homaro. Samatempe kam la skribarto, la historio komencas en Sumer. Se ni retroiras la tempo, ni atingas hike la frontiero dil savo trans qua la certaji diminutas profite a la hipotezi. Segun kelka historiisti, la unesma skriburi lasas forsan divinar la iro a la regno di maskula e militema dei trans olta di matro deino. Onu opinionas ke, ye cirkum 3 500 a.K., eventis la unesma granda militi kun vera armei.
Onu esas preske certa savar ke trans la nasko dil skribarto, ita epoko reprezentas granda chanji por la homo e subita e rapida civilizo-avanco.
Til la unesma yarmilo a.K., Sumer reprezentis to quon antiqua Grekia reprezentas por ni, t.e. la civilizo interne di qua la arti e la tekniki « explozis subite » (dum periodo de kelka yarcenti, advere poka tempo ye la skalo dil Evoluciono), la matro dil kulturo di tota regiono, la brilanta e respektata ancestro qua esis modelo e komuna fonto por grandanombra populi dum preske triamil yari. Ico ne produktesis dal imagino di ula ciencozi niaepoke. Nome, grandanombra skriburi da populi pos-Sumerala – Akkad, Babilon, Asiriana Imperio, Ugarit, Hebrei di Juda – atestas la importo lore grantita a Sumer.
Tale la Sumerana linguo permanis dum la duesma yarmilo a.K. pleante en Mesopotamia la rolo dil Greka idiomo che la Romani o di la Latina en moderna Europa, t.e. la linguo di glorioza ancestri uzata kom modelo, kom komuna linguo o, opozite, kom linguo establisante difero kun la nekulturozi, t.e. linguo por la elito. Plu kam dek-e-kin yarcenti pos la desaparo di Sumer, la Hebrei donis a su Sumerala filieso per venigar Abraham de Ur. Sumerala miti voyajas de populo a populo, e trovesas en la Ugarit-mitologio ed en la Genezo preske vortope. Samatempe, en la Asiriana Imperio, la mito di Gilgamesh permanas, same kam granda parto del Sumerala mitologio, apene modifikata.
La uzado dil kuneiforma skribarto e dil tekniko dil argila tabeleti graburita helpe di bizelizita kano, pose bakita, por furnisar ad oli lia hardeso, posvivis longatempe lia kreeri, adminime til la fino dil unesma yarmilo a.K. Altralatere, la arkeologiala deskovri e la texti dil supre aludata posirinta civilizuri, atestas pri nekontestebla kulturala abundo, pri pozitiva explozo kulturala, politikala e teknikala en Sumer. Tote certe existis « Sumerala miraklo » triamil yari ante la « Greka miraklo », e l'influo di ta famoza ancestri permanis til la komenco di nia ero.
Tamen, mem pose, ol posvivis, quankam la memorajo di Sumer ipsa desaparas.
Pos kompleta oblivio, Sumer rideskovresis da arkeologiisti e linguisti dum la dek-e-nonesma yarcento. Malgre ico, kompare a Egiptia od antiqua Grekia, Sumer duras ignoresar neyuste. Forsan tre nocis olu lua tro granda influo di olim e lua rolo di unesma kulturala fonto. Mesopotamia kom « bersilo di la homaro » certe icon ni agnoskas, ma ni esas tre poke informita pri ol. Altanivela specalisti ed ecelanta verki pri ca periodo tamen ne indijesas. Ma la reputeso di Sumer ne sucesas atingar vasta publiko.
On povas intelektar ke koncerne la konstituco-proceso dil nacionala identesi, la Europani selektis a su Europana ancestri, qui, cakaze, esas la Greki, dum neegardar, koncie o nekoncie, la orientala origini di nia civilizuro. Li evitis substrekizar ke la Akhaiani venis de Avan-Azia e transportis kun su la Mesopotamiala miti; nome Odissevs (Ulysses por la Romani) esas fora decendanto di Gilgamesh e, ke, longatempe ante Moses, Sargon di Akkad salvesis de rivero-aquo e divenis rejo di populo. Ma, malgre omno, Sumer vivas interne dil fondera miti di Ocidento.


Extrakturo de artiklo publikigita en la revuo STARGATE

Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire