AURELIUS

[En la suba literaturajo parolesas pri eventi supozita eventir dum la IIma yarcento p.K. en Roma.]

Fruamatine olda siorulo iris rapide
acensante sur l’eskalero dil palaco
imperiestral. Lu surhavis reda shui
havanta quar ledra rimeni, kun ivora
bendornamenti miluno-forma. Esis larja
purpurea bendi sur lua tuniko. Sur lua
fingro videsis ringo ek oro.
La gardisti vidis, ke il esas senatano.
Li lasis ilu enirar senvorte.
Aurelius ja iris ek la lito depos longa
tempo. Quik del auroro il skribis, ne
lavinte su, kun herisita barbo. Ilu
surhavis nur tuniko senmanika, quale
simpla mestieristo.
Lu enirigis la arivinto avan su,
agitante lua nuda brakio por saluto.
Marcellus ecitite parolis :
- Helpez me, ho Caesar.

- Quo eventis ?

- Mea filiulo desaparis.
- Kad Avidus ?
- Lu ipsa, ho Caesar, mea filiulo
evanta dek-e-quar yari. Kom lasta foyo   
ni vidis il hiere matine. Il mem ne plus
pasis la nokto heme. Me jus audis che la
forumo, ke la patrolio vespere venigis ilu
aden la prefekteyo.
- Ka vu esis ibe ?
- La komandanto ne volas permisar
a lu ekirar.
- Ma quon lu agis ?
- Mem konjekton me ne havas.
Helpez ho Marcus Aurelius. Ilua matro
ploras. Voluntez sendigar a ni adheme
la mikra Avidus.
Itatempe regnis kaoso en Roma pos
la inundo dal fluvio Tiberis, akridinvado,
pesto, pos la milit-entraprezi
kontre la Quadi e la Markomani.
Marcellus suplikante regardis
atencoze l’imperiestro per sua miopa
okuli. Ilta observis lua olda amiko. Il
quietigis lu, cirkumpresis lu e, pose, lasis
lu departar.
Il avizis la komandanto dil noktogardisti.
Centuriestro rapidege iris
urjante a lu.
- Quo eventis ?
- Vespere aproxime ye la nonesma
kloko – raportis la centuriestro – en la
cirkumajo dil templo di Mars Ultor, en
ita streta stradeto, ube lojas anke
suspektinda sorcisti ed idoladoranti –
produktesis bruiso. La patrolio kaptis
yunulo. Il semblis evar dek-e-sis yari.
- Dek-e-quar.
- Il tenis en sua manui ucelo,
moneto-peci. Kin o sis bubi kuris dop lu.
Li volis forprenar ico de lu. Il ne lasis li
agar. Iti klamadis : « furtisto, furtisto ».
- Li ludis.
- Certe. Ma en obskureso, en polvo,
en la bruiso ne posiblesis orientizesar.
Produktesis tumulto. Ja ululis anke la
adulti. La patrolio imperesis intervenar.
Ol cirkondis li. La yunulo klamis lautege,
kombatis, afrontis la homi. Fine on
duktis ilu aden la gardisteyo.
- Liberigez lu.
- La adolecanto – la centuriestro
durigis plu laute sua naraco – montris
tante aroganta konduto, ke un de la
gardisti – Sextus – mustis uzar lua lanco.
- Kad ica vundis lu ?
- Yes.
- Ube ?
- Sur la vertico. Pos noktomezo me
inspektis la gardistaro. Lore il ja jacis
esvaninta sur la tero. Il perdis multa
sango. Me lavigis lu. Me ipsa kushigis lu
sur kamilo. Ye l’auroro, cirkume, il
mortis. Il esas en la prefekteyo. Du
gardisti gardas lua kadavro.
- Aurelius reteromarchis. Il pensis pri
Avidus, pri la mikra Avidus, pri la patro
e la matro, qui vartas la retroiro dil
filiulo adheme. La koloro di ilua vizajo
chanjis. Ma il dominacis su. Il sentis : « la
mondo esas fumuro e nebulo ». Kun
tranquila reprocho il jetis vorto a la
centuriestro :
- Kad iti esas vua homi ?
Ilta ne respondis, vartis l’impero dal
imperiestro.
Aurelius regardis la tero e dicis :
- Ube esas ica gardisto ? Me volas
vidar il.

Tri soldati enduktis ilu rapide. Lancon

il ne plus havis. On prenabus ol de lu,
quaze lu esus krimininto, balde per
judicio mortigota.
Sextus esis giganta yunulo. Il surhavis
chapelo, kamizolo ek ledro. De la ledra
kamizolo saliis lua nodoza artiki. Rigide
ilu stacis avan l’imperiestro.
- Kad lo esas vu ?
- Lo esas me – il dicis per metalatra
voco.
- Pro quo vu agis tale ?
- Pro ke il baraktis.
- Kad vu savas ke vu agis nehumane
e neyuste ? Kad vu savas to quo vartas
vu ?
- Me savas.
Sextus recente vidabis, to quo vartas
la soldato Romana qua facas
kriminego. Onu duktas lu a la korto dil
kazerno. La centuriestro signifas, la
soldati asaltas la punisota soldato,
frapas lu per stangi, stoni, nodoza
bastoni omnaloke ube li povas atingar
lu til kande il expiras. Recente anke il
ipsa per lanco frakasis la kapo di tala
kondamnito. Malgre ico il ne mem
palpebragis, kande on forduktis ilu.
La centuriestro restis por facar aranji
koncerne la puniso.
Aurelius regardis il. Per tote altra,
familiara voco il parolis a lu :
- Qua esas ica soldato ?
- Eminenco – respondis la
centuriestro -, il esas mea maxim bona
viro – pose il adjuntis : il esis. Il
partoprenis kurajoze tilfine la kombati
kontre la Quadi.
Aurelius facis gesto di regreto. Pose il
levis la shultri. Ico esis la impero.
La centuriestro turnis la dorso, ireskis.
Lore la imperiestro signifis per la manuo
revokante la rezolvo.
- Dicez reprochi a lu – il dicis. –
Parolez kun lu, komprenigez, ke ico esis
neyusta ed altrafoye ico ne eventez. Ma
ne sufrigez lu. Lasez lu libera.
Kande la centuriestro departis.
Aurelius klozis lua okuli. Il havis
kapturno pro la tristeso e nauzeo.
- Quale me mentios a la genitori ? –
il pensis. – Ho ve ! quante malacha esas
la vivo. Nu, egale. Omno pasos, omnon
li oblivios.
Dum ke il tale hezitadis meze di la
chambrego, yunulo proximeskis ad il –
pala yunulo razita, qua til nun sidis en
la angulo. Ita esis Commodus, ilua
seniora filiulo. Aurelius recente tenis lu
apud su, por iniciar lu en la sekretaji di
la guvernado.
La tenua labiin di la yunulo
kontraktigis rideto. Ilua patro multa
yari ante lore en Panonia, an la rivero
Garam nemediate por lu notis sua
majestoza, afabla pensi pri la
filantropeso e la indulgemeso. Nun
maligna joyo titilis e pruritis lua pektoro,
nome il kaptas che mentio ica asketa
stoikulo havanta bronzea barbo, ica
netolereble perfekta mi-deo.
- Ica viron do vu mem ne punisas ? –
il questionis.
- No – dicis Aurelius, ankore en
extazo di la meditado, mem ne
apertante lua okuli. – Ica stulta bruto
esas senkulpa, nam il esas tala, quala lu
esas. Anke la viktimo esas senkulpa, la
kompatindulo. O ka tu kredas, ke on
povas reparar eroro per facar altra
eroro ? – Nun il apertis lua okuli. Krude,
koldatone il durigis :

- Se me finigus la vivo di ca

desfortunoza bubo, ilqua fine nur
efektigis lua devo, me facus eroro mem
plu granda kam la lua, nam per ico me
negus la principo di la stato en olua
fundamento, me shanceligus la fido di la
cetera soldati qui obedias la imperi, me
divenus kunlaboranto, komplico di ta
subversanti, qui per sentenci,
importacita de Oriento, per idiota
rakonti transplantacita de Egiptia,
atakas la ordino, raciono, latina beleso
ed esforcas omnamaniere por ke hike
vice lumo regnez tenebro e kaoso ; vice
sajuli judiciez nulsavanti ed sordiduli.
Terorinda diin ni travivas, ho filio mea.
La mondo krakadas che la artiki. Ni
devas salvar ica mondo, ica granda e
bela mondo, olqua tra tanta yarcenti
brilis per lua saji, oratori, poeti, e nun
rulas a la tenebro. Forteson ni bezonas,
forteson. La forteson ni prenas, de-ube
ico posiblesas : de la naturo. Anke ica
gardisto esas blinda forteso di la naturo.
Il esas instinte kruela kontre singlu qua
rezistas a lu : sur la bataliagro kontre la
Quadi, hike en ca lando kontre la
perturbanti dil ordino, volante
destruktar to quon ni konstruktis. Or il
agis brutale e nesaje. Ma quanta
bonajin til nun il facis per ta sovajeso e
quanta bonajin il facos ankore en
futuro, kande il asaltos samamaniere
sovaje la kriminanti, furtisti, mortigeri,
la Indiana gimnosofisti, qui esas enemiki
di ni omna. Ka tu vidis quale il iris
renkontre a la morto sen apertar la
boko ? Ka tu vidis quale il esas
riskema ? Ka tu vidis lua streta fronto,
lua ostoza palmi, lua stulta pechonigra
okuli ? Ka tu do kredas, ke il efektigas
servo po ita kelka mizeroza salariale
recevita sesterci, e ne po ita terorinda
plezuro, por ke il agez furioze e
tramplez, ke il kruele vangofrapez la
kaptiti, lacerez lia oreli sangoza, por ke
il kruele tormentez segunvole omni ti
qui – hodie pro co, morge pro altra
motivo – onu prenas e prenos kom
pekanta kontre la sociordino ? Advere
ico esas lua salario . Certe il havas
cerebracho. ‘Itaque’ il esas tante fidinda.
Ma anke la Babilonani, Persiani, Greki –
mem la delikata Greki – utiligis tala foli
por lia propra skopi en l’interesto di ula
imaginita bonego, ed icon agis
senecepte omna populi, omna epoki,
omna imperii, omna republiki. Pro quo
tu frunsadas la nazo ? Ka tu repugnesas
pro co ? Me mem plu repugnesas, filio
mea. Ni, qui pensadas e sentas,
deturnas ni de tala kozi. Ma, regretinde,
ni bezonas ico. La quieteson e sekureson,
venanta de ico, ni omni aceptas e juas.
Do ni ne darfas desestimar ico. Lo esus
hipokriteso, desnobla hipokriteso
oriental. Ni povas esar pura nur dum ke
ni ludas per la pensi. Quik, kande ni
tushas la vivo, ni divenas plena de
abomininda kontredico di la vivo, e nia
manuin kovros la sango, kovros la
fango. Me devas aceptar ico, nam me
guvernas, ma balde devos agar tale
anke tu, mea filiulo. Afliktanta esas la
fakto, ke la homala naturo esas tala,
ma tala ol esas. Semblas, ke, sur ica tero
nur foluli povas sustenar la ordino inter
la homi havanta sana mento.

Segun la Hungara autoro Tihamér Kiss.

35