WILDE : ARTO E SUFRO

[Hike me prizentas interviuvo publikigita en royalista e bigota jurnalo. Malgre lua ideologiala orientizado, ica jurnalo transmisas tre simpatioza raporto pri Wilde e ne atakas lua homeosexualeso. La motivon onu saveskas dum lektar la fino di ca artiklo. La dicita texto omnakaze esas tre interesiva por lekteri havanta kurioza mento.]

La libreto publikigita dal Editerio Qui-suis-je ? WILDE esas mikra juvelo. Longatempe konsiderata kom espritozo neserioza havanta laxa mori sexual, Wilde hodie rideskovresas ; sub brileganta kuraso di estetikero e dandio, lu emocigas per lua humaneso kordiolaceranta, quan il revelas en De profundis e la Ballade di la geôle de Reading. L’autorino dil aludita verko, Danielle Guérin-Rose, esas vice-prezidanto dil societo Oscar Wilde e redaktistino di olua revuo Rue des Beaux-Arts. – C.R. – 

Questionanto Catherine Robinson – Per lua romano La portreto di Dorian Gray, Wilde produktas indigno-klamo de protesti pro ke il asertas privilejizar l’estetiko prefere kam l’etiko. Ka vu povas explikar a ni ilua koncepto pri arto ?

Autorino Danielle Guérin-Rose – Quik de la yari pasinta che la Trinity Collège di Dublin, Wilde komencas forjar lua koncepto artistal, sub l’influo da lua studio-direktanto, la veneracindo John Mahaffy, qua docas ad ilu prizar la civilizuro Greka. L’idealo Sokratal ibe instruktis ke la skopo dil vivo esas felicesar per la serchado di lo bona e di lo bela.

Lo esas en Oxford, tamen, ke Wilde kompletigos e rafinos lua edukado intelektal tra la docado da du de lua maestri, John Ruskin e Walter Pater. Amba esas laudanti di la beleso, ma segun maniero diferanta e preske opozata. Segun John Ruskin, quan Wilde adoptas kom konsilanto spiritala til lua renkontro kun Pater, l’estetiko ne povas esar sen l’etiko. Lua koncepto pri l’arto esas avan omno ligita a lo bona, t.e. ol esas tre etikala e sociala. Ruskin rekomendas filozofio luktanta kontre la maxim mala aspekti dil senfrene kreskanta industriigo e volas esar la championo dil plualtigo mentala di la laboranta klasi per l’edukado pri arto.
Lo esas dum la triesma lernoyaro, ke Wilde asistas la kursi da Walter Pater, ma ilu konocas e ja prizas lua libro Studies in the History of the Renaissance, quan il sempre nomizos lua „ora libro“. Pater esas, lu anke, erudito ed estetikero, ma ilua koncepto esas multe plu hedonista e sensuala. Segun il, la serchado por la sento e la juado, qui povas naskar per „ecito intelektal“ esas esencala. Kom adepto dil teorio „dil arto por la arto“, il rekomendas la personala realigo kom „la maxim importanta skopo di la vivo“. Lua docado esas revelo a Wilde, ilqua rikonocas en ol lua deziri maxim profunda. Lo esas la desklozo di su ipsa laudata da Pater, qua de nun esos lua credo. Sublimigar onua vivo til igar de ol artoverko esos la doktrino qua formacos la spino di Dorian Gray, olta quan Wilde ipsa esforcos praktikar, e malgre omno, til lua lasta vivosuflo.

Questionanto – Kande André Gide aludas „la frenezioza gusto dil vivo“ quan revelis a lu Oscar Wilde, quon signifikas ico ? Ka lia amikeso esis ulo altra kam nur intelektal ?

Autorino – Wilde renkontris Gide lor sejorno en Paris dum novembro 1891. Lo esas lua amiko Pierre Louÿs qua prizentis l’unu a l’altru en la kafeeyo di Harcourt, olqua jacis ye la Placo dil Sorbonne. Wilde ne atraktesas sensuale da Gide, ma ica yunulo evanta 22 yari (Wilde evas 36 yari) interesas ilu per lua inteligenteso e lua kulturo. Ed il presentas ke lu celas, sub lua severeso protestanta, sekreta febro, juado-deziro nekontentigita. Ilu esos ta qua revelos lu a su ipsa, per instigar lu asumar sua personaleso, vivar sua vivo intensamaniere, per transpozar ol a la feldo dil arto. Per ico Gide esos samatempe konquestata e perturbata pro ke Wilde splitigis lua omna certaji, pro ke il instigas lu existar plene, mem se ico esas danjeroza. Nefatigeble, il instigas lu rikonsiderar sua vivo ye la vidpunto di la libereso e di la fantazio, per koaktar lu senhalte konfrontar su kun su ipsa, transformar su e realigar su. Ico ne eventos senpene. Gide aturdita, facinita, e forsan amoroza („Wilde ! Wilde ! Wilde !“ tale lu skribis transverse en lua diario) ne plus savas ube lu esas mentale. „Depos Wilde, me existas nur tre poke“, lu skribas a lua amiko Paul Valéry, pos la departo da Oscar por retroirar a London. Wilde propozas a lu vivo exaltanta e terorigiva, di qua la extrema punto esos probable atingata lor l’aventuro sulfoza dil kafeeyo di Biskra, quar yari plu tarde, kande Gide devoras per la okuli la bela fluto-pleanto adolecanta sidanta proxim li, e ke Wilde susuras a lu ita parolo di proxeneto : „Dear, ka vu volas la yuna muzikisto ?“
Autorino - Oscar Wilde ne esis la subornero di Gide, ilqua ja travivabis aventuri homeosexual, ma il posturas kom inicianto e revelanto, quale esos lo, plu tarde, Ménalque, la persono kreita da Gide por la libro Les nourritures terrestres, ilqua esas la literatural sozio apene maskita di Oscar Wilde.

Questionanto – Oscar Wilde skribis a Gide ke la karcero „chanjis lu komplete“. Ka lore pro co il renegis lua vivo sexual e lua individualista etiko ?

Autorino – Lo ne esas ye la vidpunto dil mori sexual ke Oscar Wilde expresas su kande il deklaras ad André Gide ke la karcero chanjis lu komplete. Itadomene, il restis la sama e refuzas renegar su : „Poeto enkarcerigita pro amoro a la yunuli amoras la yunuli“, lu skribos a Robbie Ross. „Chanjir lua vivo-maniero esabus agnoskar ke la geyeso esas desnobla.“ Same il nule intencas renuncar lua individualista etiko. Wilde restas tiloste individualisto. Pro ke il esas fidela a la filozofio fundamental di lua existo, il reprochas a su ne lua konduto, ma trahizir lua individualismo per apelar a socio, quan il desestimas por agnoskar lu kom justa kontre markezo de Queensberry, patro di lua yun amorato, Bossie.“ La unika ago shaminda, nepardonebla e porsempre desestiminda di mea vivo esis renuncar mea principi til apelar a la helpo e protekto dil socio“, lu deklaras en De profundis, olqua esas la longa letro quan il skribas en la karcero.

La chanjo quan il aludas esas ye altra nivelo mental, nome olta di lua relato ad altri. Wilde, qua havis fola jenerozeso, nulatempe esis indiferenta a la altri. Ma, quale lu skribis en De profundis : „Me pleis esar flananto, dandio, viro segunmoda.“ Il plenigis lua vivo per plezuri. Enkarcere, il deskovras altra mondo, tote stranjera a lua vivosfero, ube il ne plus esas ulo. Por eskapar la desespero e la dementeso, lu mustas nur aceptar la sufro, submisar su ad ol kun humileso e trancendar ol por divenigar ol ulo nobla, e por ke ta sufro esez departo-punto a nova vivo.
Lo esas la kompato por la fato di lua kompanuli subisanta la sama desfortuno kam ilu, qua sustenos lu en ca espruvigo. En la fundo di lua celulo, il deskovros la sentimento di solidareso kun ti qui sufras. Lor lua liberigo, il skribos du longa letri a la jurnali por protestar kontre la nehumana traktado dil enkarcerigiti, e tote aparte olta dil yuna pueri. Il vidabis uli de li, teroranta ed hungranta, en Wandsworth ed en Reading, ed ico lacerabis a lu la kordio. Lo esas anke por atestar pri la harda
realeso dil enkarcerigo ke lu skribos lua splendida poemo, La Ballade de la Geôle de Reading. Camus asertos ke lo esis la deskovro di la sufro qua posibligis a Wilde „konoceskar la sekretaji dil arto“ e skribar „un de la maxim bela libri naskinta de la sufro di viro, De profundis.“

Questionanto – En lua indijanteso karceral, Wilde deskovris la Kristo. Ka vu povas dicar ulo konciza pri co ?

Autorino – Me ne savas kad on povas dicar ke Wilde deskovris la Kristo, o se il tote simple ritrovis lu. La relato di Wilde a la religio esas ya ambigua, ma il sempre atraktesis dal katolikismo, ed il aceptesis en la Eklezio Romana kurtatempe ante mortar. Lua religiala sucii ja trairas uli de lua poemi evanta de 1881. En Oxford, sub l’influo da un de lua amiki, Davis Hunter Blair, qua, cetere, divenos la superiora patro dil abadeyo di Dunfermline, Wilde esos preske konvertonta su (il esis de protestanta origino). En lua chambro tronsidis mikra statuo ek gipso reprezentanta la Virgino e portreto pri la papo. Ma lo esas fakte en la karcero ke Wilde turnos su vere a la Kristo. En la sufri dil Kristo, il trovas rifortigo kompense ad olti quin lu subisas. Lo esas la spiritala dimensiono marveloze homal di Jesu qua emocigas Wilde profunde. La Kristo esas fratulo en sufro, vexita, trahizita, qua subisis la kruela moko dal homi e la neflexebla hardeso di la lego, quale il ipsa subisis oli.

En la mentala okuli di Wilde, la Kristo esas poeto : la plaso dil Kristo, vere, esas inter la poeti, lu skribas. Lua tota vivo esas la maxim marveloza de omna poemi. Il esas la suprega artisto di qua la perfekteso e la personeso facinis la mondo dum la sucedo dil yarcenti, eceptala ento apta grantar a la pekanti ed a la desfavorati ita imaginiva simpatio, olqua, en la domeno dil arto, esas l’unika sekretajo dil kreado. Parpensante profunde pri ca temo, Wilde opinionas ke Jesu esas la suprega artisto, la unesma en la Historio qua lokizas tante alte l’anmo di la homo. La Kristo esas ta qua shokpulsas la reguli en totala libereso, olqua unionas la santo e la pekozo en lua amo senlimita. Lua etiko konsistas tote ek simpatio, juste to quo devus esar l’etiko, same kam lua yusteso esas tote poezial, juste to quo devus esar la yusteso. La nemezurebla mizerikordio dil Kristo purigas l’anmo di Wilde e pardonas ilua peki. Pro ke ta qua vivis inter la lepriki e mortis krucagita inter du furtisti ne povas esar a lu nepardonema judiciisto. Oportas irar a karcero por intelektar ico, Wilde skribas. Omnakaze, forsan lo valoras la peno irar a karcero.

(Interviuvo efektigita da CATHERINE ROBINSON e publikigita en la jurnalo PRESENT)