PLATON

Platon naskis en potenta aristokrata familio, en 428 a.K. cirkume, lor la unesma yari dil Peloponeso-milito en Athina – ecepte ke ico eventabus en Egina. Kom yuna viro, il destinis su a politikala kariero, ma la tiraneso di le Triadek, impozata ad Athina ye la fino dil Peloponeso-milito, same kam la proceso kontre Sokrates chanjigis lua inklineso.
Quankam Platon divenis famoza kom pensero por la generacioni vivanta pos ilu, il ipsa opinionas ke lua precipua realigajo esas la kreado (en 387 a.K. cirkume) e la direkto dil Akademio, t.e. filozofiala e ciencala skolo, di qua la nomo venas de la gardeni di Akademos ube ol establisesis. En ica loko efektigesis la chefa kozo dil granda progresi pri matematiko dum la IVma yarcento a.K. precipue pri geometrio.

La skriburi di Platon prizentesas sub formo di dialogi plubeligita per agreabla e dramatatra ceni ; ica dialogi povas lektesar quale teatraji. Platon, qua nulatempe aparas personale, intervenigas historiala personi, tale Sokrates – qua esas nekontesteble la filozofo qua influis il admaxime -, Parmenides o Timeos. Tamen, esas ofte desfacila savar en quala proporciono ica filozofi expresas lia propra penso od olta da Platon.
Se esas desfacila, e mem neposibla, rezumar la filozofio da Platon, on povas tamen saliigar kelka precipua temi. Oli traktesas – min o plu profunde – en « la Republiko » ofte konsiderata kom la maxim importanta verko dal filozofo.
Tale, en la libro VII, Platon rakontas la mito dil Kaverno. Homi vivas en kaverno, kun dorso opozita a l’enireyo de-ube la sunala lumo venas. Li kredas ke la ombri dil objekti jacanta extere, esas la realeso. Ica alegorio esas intencita montrar ke la homala stando limitizas la percepto dil realeso (la Idei reprezentita per la objekti extere dil kaverno) ye la fenomeni (la ombri). Platon opinionas ke omna savo esas rimemoro, tandem pos livir la chanjema mondo dil fenomeni, la anmo retrovenas a la stabila mondo dil Idei a qua ol apartenas. Talmaniere la filozofio posibligas, mediace dal dialektiko, transirar de la sentebla mondo dil percepti a la intelektebla mondo dil Idei, por fine atingar la prima principo dil universo nome la ideo di lo Bona.
Parto di « la Republiko » konsakresas a politiko. Platon deskriptas en ol la ideala civito. La filozofo komence dividas la habitantaro segun tri kategorii : la mestieristi o rurani, la militisti e la judiciisti. En ica kadro, la autoritato mustas donesar a filozofa judiciisti sen sucii pekunial e konseque apta, danke lia etikala ed intelektala kapablesi, acesar l’Ideo di lo Bona. Tala guidisti povus nur, segun Platon, laborar por lo bona di la komunajo prefere kam por l’avantajo di aparta interesti.

(Tradukita de extrakturo de libro pri : ATHINA E LA GREKA INSULI – Artiklo publikigita en la numero 3/2001 di Letro Internaciona)
OOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOOO