DESKOVRANTE TOLSTOY

Artiklo publikigita en THE INTERNATIONAL HERALD TRIBUNE lor l’aniversario dil transpaso di Tolstoy.

Victor Erofeyev interesesas itere pri la Rusa ikono literatural Leo Tolstoy lor la centesma aniversario di lua morto por fine judikar ke il ankore esas ulo importanta nia-epoke. Leo Tolstoy mortis cent yari ante nun, ye la 20ma di novembro 1910, e lua nomo divenis sinonimo en la tota mondo di la grandeso

dil Rusa literaturo. Ma en Rusia, la filozofio di Tolstoy – «Tolstovstvo » - kun lua advoko por ne-violento e lua libera interpretado dil Evangelii, duras produktar feroca debati. En 1901, la Rusa Eklezio ortodoxista exkomunikis ica skriptisto ; ye kelka dii ante la 100ma aniversario di lua transmondesko, la dicita Eklezio refuzis egardar la demandi por itere examenar lua kazo. Fakte, lo ne esas tre probabla ke Tolstoy esabus tre chagrenita pro co : La forteso di lua talento donis a lu eceptala chanco surirar nekustumala voyo selektita da lu e celebrar la vivo en lua omna videblaji. Me sentas fiziologiala plezuro per lektar Tolstoy, e tante plu me lektas ilu, quante plu esas granda la plezuro. Lua vorti genitas odori, soni, vibri de sentimenti ed humori. Oli esas plu vasta kam irga filozofiala doktrino, e mem plu importanta kam la autoro ipsa, quan lua vorti explotas senkompate. En omna literaturi, forsan, nulatempe esis tante « sen-idea » skriptisto qua livris skripturo a la mondo pleniganta ni per admiro pro lua povo, e timo pro lua libera sincereso. La vorti da Tolstoy eskapas de la skriptisto por revelar la signifiko dil existo – kelkafoye astonive li revelas anke ita skriptisto dum la proceso. Marcel Proust konsideris Tolstoy kom l’omnopovanta sinioro di sua verki, kontrolanta lia omna agi e pensi. Se esas tale lu esas jeneroza sinioro, qua esas granda pro ke il donas libereso a lua protagonisti, e li, per enirar nia memori, divenas plu vivanta kam lo vivanta. La unesma balo di Natasha, la kaval-kuro en « Anna Karenina », la maladeso e morto di Ivan Ilyich – ica omno plenigas la lektero per fundamentala plezuro, ed anke per la hororo afrontar la vera fonti dil existo. Kelkafoye semblas ke Tolstoy naskis por subversar la regulo di la literaturo e por ridar pri olua pretendi esar lernolibro di la vivo. Tolstoy ne prizis diskutar pri « literaturo », e carelate ne diferis de skriptisti quale Dante e Shakespeare. Il ne opinionis esar ipsa profesionala skriptisto. Il esis plu multe « serial killer » di literaturala normi. Ilua mento e korpo furiis pro tante nedominacita pasioni ke lo ne esis posibla perceptar ube oli finis. Il esis subverso-modelo en lua personala konduto ; il odiis la « progreso » e l’ »epoko dil progreso » ; il salutis la libereso por la mulieri en mondo di severa sociala konvencioni ; il amis la simpla rurano, quankam per la sango e la kustumo il esis tiloste aristokrato. Lenin esis extraordinare justa kande il nomizis Tolstoy kom « spegulo di la Rusa revoluciono ». Me prizas lektar pri la relati di Tolstoy kun lua famoza samtempani, nam oli esis plena de miskompreni e perfidaji. Il odiis Turgenev pro lua « demokratiala kruri » e pro lua amo di babilacho. Il deziregis defiar lu pri duelo per karabino povante pafar sisfoye. Il deskriptis la hororaji dil milito en lua historii pri Sevastopol, quankam lua propra karaktero esis anke kombatema e ke lu terorizis lua spozino, Sofia Andreevna. Ilua demonstriva vejetarismo e ruranolabori aspektis prefere kom jokachi (« Mujiko* venis opoze a la komto ed anuncis, ‘La plugilo servesas’ »). André Gide en esayo pri Dostoevksky redaktis ke Tolstoy obskurigis la grandeso di Dostoevsky. Ma kun la tempo-irado, la preponderanta opiniono che la intelektozi divenis ke la monto reprezentanta Dostoevsky esis plu alta kam olta di Tolstoy. Nome, Dostoevsky havas klara skopo e definita ago. Kande, en lua verko, la cenokurteno apertesas, ni povas spektar quale sendea vivo duktas infalible a la peko ed a lo mala. La krimino transformesas a puniso. Kontraste, kande Anna Karenina da Tolstoy lansas su ipsa sub treno, quo esas ico ? Kad lo esas lua puniso ? Granda tragedio ? La fato di falinta muliero ? Deliranta koncio-nivelo ? Ne esas respondo. Por obtenar ica respondo, segun la logikozeso di Tolstoy, onu iras a la policeyo, ma ico ne plus koncernas la skriptisto. Che Dostoevsky, la vivo obedias la penso. Che Tolstoy, la penso esas en konstanta turnado, quale la grenado qua explozos ed ocidos Princo Andrei Bolkonsky. La noveli di Tolstoy ekiras de la mikra detali di lua diala agendo ; li kreskas e matureskas departante de sociala babilachi, infanteso-impresi, familiala legendi. Il aquizas lua gardeno ed ibe kreskas arboro kun paradiziatra frukti – delicoza, parfumizita, sukoza, unika. La maxim nereala literaturo en la historio – la socialista realismo – selektis kooptar Tolstoy. Lu esperis imitar ilua stilo por subversar la mondo. Quankam se on volas definar ico, Tolstoy ne povas imitesar : por skriptar quale Tolstoy on devus esar netolerebla ed individualista komto.
 Ye la fino di lua vivo Tolstoy ipsa arivis til la grado kritikar la ecesiva laudo pri Milito e Paco ed Anna Karenina – lo esas sama, il dicis, kam laudar granda fizikisto pro ke il dansas bone la mazurko. Kad ico ne esas extraordinara e brilanta miskompreno pri il ipsa e pri lua kreiva naturo ? Fine, Tolstoy la predikero arivis a konflikto kun lua propra talento. Lua teorio pri neviolentoza rezisto inspiris Gandhi e revelis la orientala radiki di la Rusa penso. La Leo Tolstoy quan me amas, malgre to, esas la skeptiko, la juero, la konstanta movanto. Me amas lua dornoza vizajo, lua nebrosita barbo e lua infantatra serchado por trovar magiala ‘verda vergo’ en la foresto, olqua tenus la klefo pri la universala feliceso. Lua finala sekreta fugo de lua hemo en Yasnaya Polyana evidenteskas kom la kolmo dil dementeso. Ico produktas l’impreso ke por la skriptisto la tempo venabis lansar su ipsa sub la treno. Recente, me vizitis Yasnaya Polyana, olqua jacas ye aproxime 100 kilometri sude de Moskva, e me vagis tra lua muzea domo meze di la mobli e di la objekti di aristokratal nesto. Subite, me intelektis de ube venis Milito e Paco – lo esis la longa, senafektaca jorno travivita en ica rurala proprietajo, la teoceremonio dil samovaro, la marchi tra la nepolutata aero. Du provincala policani halte-restis an la pordo di ca proprietajo. Kad li lektabis Tolstoy ? Lin me questionis. Ni agis lo en la skolo, ili respondis. Sen Tolstoy, la vivo esus plu pala e plu povra. Ilua frazi tordita quale la radiki di arboro, lua observi, tam exakta kam olti da pafanto, ne apartenas nur a ni, ma anke a la futura generacioni.

Mujiko* : basaklasa rurano en carala Rusia.