mardi 20 juin 2017

LA STELI (NOVELO)


Raporto da pastoro Provencana



Ica novelo esas elemento di totajo de noveli publikigita sub la titulo « Lettres de mon moulin » (Letri de mea mueleyo) redaktita dal Franca autoro famoza dum la XIXma yarcento Alphonse Daudet.




Dum la tempo kande me gardis la bestii sur la monto Luberon, me restis dum tota semani sen vidar ulu, sola en la pastureyo kun mea hundo Labri e mea mutoni. Tempope, l’ermito dil Mont-de-Lure preterpasis por serchar herbori o me perceptis la vizajo nigra di ula karbonifisto di Piemont ; ma li esis naiva personi, tacema pro tro granda solitareso, qui perdabis la deziro parolar e savis nulo pri to quo dicesis infre en la vilaji e la urbi. Tale, ye singla duesma semano, kande me audis sur la voyo acensanta, la klosheti di la mulo di nia farmo-domo adportanta a me la provizuri por la du venonta semani, e ke me vidis aparar pokope, super la valo, la vivaca kapo di la mikra miarro (servisto di farmo-domo), o la kofio rufa dil olda onklino Norade, me esis vere tre felica. Me demandis ke on raportez a me la novaji dil vilajo infre, la bapti, la mariaji ; ma to quo precipue interesis me, lo esis saveskar to quon divenis la filiino di mea mastri, nia damzelo Stéphanette, la maxim jolia yunino en la tota regiono. Sen aspektar tro interesesar pri co, me informesis kad el iris ofte a la festi, a la kunveni vesperal, ka venis sempre ad elu nova amorantuli ; ed a ti qui questionos me pro quo me grantis tanta importo ad ita kozi, me, povra pastoro dil monto, me respondos ke me evis duadek yari e ke ita Stéphanette esis lo maxim bela quan me vidabis dum mea vivo.

Or, ye ula sundio kande me vartis la manjaji por la du venonta semani, eventis ke li arivis erste tre tarde. Dum la matino me pensis : « kulpas pri co la meso ; » pose, ye aproxime dimezo, venis granda sturmo, e me opinionis ke la mulo ne povabis departar pro la mala stando dil voyi. Tandem, ye cirkum tri kloki, kande la cielo esis lavita, la monto brilanta per la aquo e la suno, me audis inter la gutifado dil folii e la exterfluo dil rivereti inflita la klosheti di la mulo, tam gaya ed alerta kam granda kloshmuziko dum Paskodio. Ma lo ne esis la mikra miarro, nek la olda Norade, qua duktis. Lo esis… divinez qua !... nia damzelo, mea filii ! nia damzelo ipsa, sidanta rekta inter la saki oziera, tote rozea pro la aero dil monti e pro la koldetesko debata al sturmo.

La mikrulo esis malada, onklino Norade vakancis che elua filii. La bela Stéphanette savigis me ica omno, dum decensar de elua mulo, ed anke ke el arivis tarde pro ke el misiris survoye ; ma per vidar elu tante bone sundiale vestizita, kun elua rubando havanta flori, elua jupo brilanta ed elua dentelaji, el semblis prefere tardeskinta ad ula danso kam serchir elua voyo inter la bushi. Ho la miniona yunino ! Mea okuli ne povis fatigesar pro regardar el. Por dicar la verajo me nulatempe vidabis elu tante proxime. Kelkafoye dum la vintro, kande la bestii-trupi decensabis adsur la planajo e ke me retroiris vespere al farmodomo por supear, elu trairis la chambro vivace, sen multe parolar al servisti, sempre ornita e kelkete superba… E nun el esis opoze a me, nur por me ; ka ico ne povus instigar divenar dessaja ?

Pos ekirigir la provizuri de la korbo, Stéphanette regardeskis kurioze cirkum elu. Kelke levante elua bela jupo dil sundio, olqua altre povabus domajesar, el eniris la parko, volis vidar la loko ube me kushis, la palia kripo kun la mutono-felo, mea granda kapuco akrochita an la muro, mea kroso, mea fusilo funcionante per stono. Ica omno amuzis elu.

-Ha ! tu vivas hike, mea kompatinda pastoro ? Quante tu probable enoyas pro esar sempre sola ! Quon tu facas ? Pri quo tu pensas ?...

Me dezirabus respondar : « Pri vu, ho mastrino, » e me ne mentiabus ; ma mea konfuzeso esis tante granda ke me ne povis trovar mem un vorto por parolar. Me tre konjektas ke el perceptis ico e ke la ruzoza damzelo diletis kreskigar mea embaraso per elua malicaji :

-      E tua amikino, pastoro, kad el acensas por vidar tu kelkafoye ?...Lo

esas tre versimile la ora kaprino, od ica feino Estérelle qua kuras nur sur la pinto dil monti…

Ed el ipsa, dum parolar a me, vere aspektis quale la feino Estérelle, danke la pleziva rido di elua kapo dope inklinita ed elua hasto departar igante lua vizito simila ad aparo.

-      Adio, pastoro.

-      Saluto, ho mastrino.

E yen el departas forportante elua vakua korbi.

Kande el desaparis sur la inklinita voyeto, semblis a me ke la stoni rulanta sub la hufi di la mulo, falis unope sur mea kordio. Me audis oli longatempe, longatempe ; e til la fino dil jorno, me duris esar quaze somnolanta e me ne audacis movar pro timo foririgar mea revo. Kande vespereskis, dum ke la fundo dil vali komencis blueskar e ke la bestii interproximeskis dum bramar l’una opoze al altra por rienirar la parko, me audis ke on vokis me sur la decenseyo, e me vidis aparar nia damzelo, qua ne plus esis ridema quale ne longatempe antee, ma tremanta pro koldeso, pro pavoro, pro humidiguro. Elu dicis ke infre di la kolino, el trovis la rivero Sorgue grosigita per la pluvo dil sturmo, e ke pro volir transirar ol irgakuste, elu preske dronesis. To quo esis terorinda esis la fakto ke ye ta tempo dil nokto oportis ne plus pensar retroirar a la farmodomo ; nam la iradon per la plu kurta voyo, nia damzelo ne konocis ol bone e ne povis entraprezar ol sola, e koncernante me, me ne povis abandonar la bestii-trupo. Ita ideo pasar la nokto sur la monto tre tormentis el, precipue pro la desquieteso di elua familiani. Lore, me quietigis elu tam bone kam me povis :

-      Dum julio, la nokti duras dum kurta tempo, mastrino…Ico esas nur

mala instanto.

E me quik acendis granda fairo por sikigar elua pedi e lua robo tote humidigita par l’aquo dil rivero Sorgue. Pose, me adportis avan elu lakto e fromajeti ; ma la kompatinda yunineto nek pensis varmigar su ; nek manjar , e pro vidar la grosa lakrimi qui venis ek lua okuli, me ipsa preske ploris.

Tamen nun tote noktesis. Posrestis sur la kresto dil monti nur polvo di suno, vaporo di lumo ye la latero dil ocidento. Me volis ke nia damzelo enirez repozar en la parko. Pos depozir sur la fresha palio bela felo tote nova, me deziris a lu bona nokto, e me iris sideskar adxetere avan la pordo… Me povus advokar la atesto da Deo pri la fakto ke, malgre la fairo di amoro qua brulis mea sango, nula mala penso envenis mea mento ; me havis nur granda fiereso pri pensar ke en ula loko di la parko, tote apude la bestii-trupo kurioza, qua regardis elu dormar, la filiino di mea mastri – quaze mutonino plu precoza e plu blanka kam l’omna ceteri, - repozis. Ed el konfidesis a mea gardado. Nulatempe antee la cielo semblabis a me esar tante profunda, la steli tante brilanta… Subite, la greto dil parko apertesis e la bela Stéphanette aparis. El ne povis dormar. La bestii kriigis la palio dum movar su, o bramis en lia sonji. Elu preferis venar proxim la fairo. Vidante ico, me lansis mea kaprino-felo adsur lua shultri, me ecitis la flamo, e ni sidadis l’unu apud l’altru sen parolar. Se ulatempe vu pasis nokto sub la cielo, vu savas ke ye la tempo kande ni dormas, mondo misterioza vekas en la solitareso e la silenco. Lore la fonti kantas multe plu klare, la lageti acendas flameti. Omna spiriti dil monto iras libere adhike ed adibe ; ed esas en l’aero froli, neperceptebla bruisi, quaze on audus la branchi plugrandeskar, la herbo kreskar. Dumjorne, lo esas la vivo dil enti ; ma dumnokte, lo esas la vivo dil kozi. Kande onu ne kustumas ico, lore ico pavorigas… ‘Itaque’ nia damzelo esis tote fremisanta e proximigis su an me ye la maxim mikra bruiso. Ulafoye, krio longatempe duranta, melankolioza, veninta de la lageto qua lumis infre, acensis vers ni ondifante. Saminstante bela bolido glitis super nia kapi en la sama direciono, quaze ita plendo quan ni jus audabis portis lumo kun olu.

-      Quo esas ito ? questionis me Stéphanette deslaute.

-      Anmo qua eniras la paradizo , mastrino ; e me facis kruco-signo.

El anke facis kruco-signo, e duris esar dum instanto kun levita kapo, tre rekolecanta. Pose el dicis a me :

-      Ka do ico esas justa, pastoro, ke tu e tua samprofesionani esas sorcisti ?

-      Tote ne, nia damzelo. Ma hike ni vivas plu proxime a la steli, e ni savas  to quo eventas ibe plu bone kam la homi di la planajo.

El duris regardar adsupre, dum havar elua kapo apogata sur un de lua manui, tegata per la muton-felo quaze pastoreto cielal :

-      Quante multanombra oli esas ! Quante ico esas bela ! Nulatempe me vidabis tanta de oli… Ka tu savas lia nomi, ho pastoro ?

-      Ma yes, mastrino… Regardez ! juste super ni, yen la Voyo di Santa Jakobo (la lakto-voyo). Ol iras de Francia rekte ad Hispania. Lo esas Santa Jakobo di Galisia qua trasis ol por montrar ilua voyo a la brava Karolus la Granda kande il militis kontre la Mohamedani. Plu fore, vu vidas la Charo dil anmi (La Grand Ursino) kun olua quar rotaxi brileganta. La tri steli qui iras avane esas la Tri Bestii, ed olta tote mikra an la triesma esas la Charduktisto. Ka vu vidas tote cirkume ita pluvo di steli qui falas ? Oli esas l’anmi quin la Sinioro Deo ne volas en lua hemo… Kelke plu infre, yen la Rastilo o la Tri Reji (Orion). Lo esas to quo utilesas a ni, pastori, kom horlojo. Nur per regardar oli, me savas nun ke esas plu kam noktomezo. Kelke plu infre, sempre vers la sudo, brilas Ioannes di Milano, la torcho dil astri (Sirius). Pri ta stelo, yen to quon la pastori rakontas. Asertite ulanokte Ioannes di Milano, kun la Tri Reji e la Hanyuneteyo (la Pleyado), invitesis a la mariaj-festo di amika stelo. La Hanyuneteyo, plu hastoza kam le cetera, departis, onu dicas, kom la unesma, e suriris la supra voyo. Regardez lu, ibe supre, tote en la fundo dil cielo. La Tri Reji iris plu adinfre e rajuntis lu ; ma la ociero Ioannes di Milano qua dormabis dum tro longa tempo, restis tote dope, ed iracoza, por haltigar li, lu jetis a li sua bastono. ‘Itaque’ la Tri Reji nomizesas anke la Bastono di Ioannes di Milano… Ma la maxim bela de omna steli, mastrino, lo esas la nia, lo esas la Stelo dil Pastoro, olqua lumizas ni lor la auroro kande ni ekirigas la bestii-trupo, ed anke dum la vespero kande ni rienirigas lu. Ni nomizas ol anke Maguelonne, la bela Maguelonne, qua dopekuras Petrus di Provenca (Saturno) e mariajas su kun lu ye singla sepesma yaro.

-      Quale, pastoro, kad esas do mariaji di steli ?

-      Ma yes, mastrino.

E dum ke me probis explikar ad elu to quo esis ita mariaji, me sentis ulo fresha e delikata presar lejere sur mea shultro. Lo esis elua kapo plugravigita per la dormo qua apogis su an me kun jolia krumplo de rubandi, de denteli e de ondifita hari. Elu restis tale sen movar til la instanto kande la astri dil cielo paleskis, eklipsata dal jorno qua acensis. Koncernante me, me regardis elu dormar, kelke konfuzigita funde di mea anmo, ma sante protektata da ta nokto klara qua nur donis a me bela pensi. Cirkum ni, la steli duris lia silencoza marchado, docila quaze granda bestii-trupo ; e tempope me imaginis ke un de ta steli, la maxim delikata, la maxim brilanta, misirinta, venabis pozar su sur mea shultro por dormar…



[NOTO] Ita omna detali di populastronomio tradukesas del Almanako Provencana olqua publikigesas en l’urbo Avignon.




Aucun commentaire:

Enregistrer un commentaire