Questionanto : Quala sequo de eventi duktis vu
irar al « Wehrmacht » ?
Kurt Klusmeier : Me naskis en 1924, kom unika
filiulo di quaradekyara patro, veterana oficiro di 1914-1918 membro dil
« Stahlhelm » di qua omna membri rajuntis la nazista partiso. Cetere,
il ne povis agar altramaniere, nam il esis instruktisto. En 1939, mea patro,
qua esis rezervo-kapitano, rivokesis por irar aden l’armeo. Il komandis
kompanio ‘logistikal’ (t.e. jeranta la necesa moyeni por la flegado dil trupi
armeal) unesme en Polonia, pose en Norvegia, en Francia ed en Libia. Oficale,
il esis responsivo logistikal ma ilu laboris anke por la « Abwehr »,
t.e. la informo-servo. En Afrika, il vere konocis Rommel, pri qua il dicis ke il
esis tre aroganta e nule sorganta pri la destino di lua viri. Dum januaro 1942,
sen subisir la exameno « abitur » (exameno qua finas la studii en gimnazio, NDLT), me kunvokesis
dal « Reicharbeitsdienst » (civila servo por obligata laboro, NDLT),
quan me rajuntis dum marto. Fakte, me volis quik engajar me por irar en le
« Waffen-SS » nam li esis le maxim bona – e mea patro skribis
por ta skopo al responsivo lokal di Bremen, ma ico ne sucesis. Me fine vokesis
por irar aden l’armeo dum septembro 1942.
En quala militistal unajo ?
Me atribuesis al 28ma diviziono di chaseri (28.Jäger-Division)
olqua esis elitala unajo. Pos tri monati de exercado en Lübeck, me eniris treno
por Rusia dum la Kristnasko-dio di 1942. Me ankore pasis kelka semani de
exercado e, ye la 20ma di marto 1943, me insertesis en la logistikala regimento
83ma regimento di chaseri (83.
Jäger-Regiment) akantonata lore en Tosno [53 kilometri sudeste de Leningrad].
Quala esis vua itinerario an la est-fronto ?
Me recevis la bapto dil fairo dum la 6ma di aprilo. Ye
la morga dio, me lejere vundesis che la gambo e che la kudo. Me iris itere an
la unesma lineo erste dum la 17ma di mayo, por periodo de un monato, t.e.
suficanta tempo por partoprenar kelka kombati. Pose la regimento sendesis a la
dopo, en Gatchina [45 kilometri sude de
Leningrad], por periodo de tri repozo-semani. Retroirinta an la fronto sude
di la lago Ladoga, me itere vundesis dum la 31ma di julio, ma me restis che la
Komandeyo sen aceptesar en la hospitalo, e dum la 19ma di agosto me recevis la fera
kruco di 2ma klaso pro kaptir enemika soldati. Ye la 3ma di septembro, on
permisis a me vakancar heme e me pasis lo cetera di ca monato en mea familiala
hemo. Retroveninte an la fronto, me restis en rezervarmeo til la fino di 1943.
Dum januaro, ni komencis nia retreto, lor olqua me agis por la sekureso dil stabo.
Ye la 5ma di mayo 1944, me departis por permisita vakanco a mea familiala hemo
por periodo de un monato. Komence di julio, me rajuntis mea unajo en Volodymyr-Volynskyi [100 kilometri nordeste de Lviv, en Ukrainia
nunal], ube la retreto ristartis, per la fervoyo. Dum la tempo di
mi-oktobro, me itere vundesis. Pos operaco en Naumburg, me retrosendesis a
Basa-Silesia, ube la rutino pluduris lor
la vintro : retreto, kombati…Komence di marto 1945, me arivis en Breslau,
termino di mea odiseo militistal.
Kad vu volabus esar oficiro quale vua patro ?
No. En 1943, me povabus ma me savis ke me ne havis la
necesa autoritato, ke me ne esus agnoskata kom chefo da mea kamaradi. En
Breslau, dum la printempo 1945, generalo Niehoff [la militistal mayoro dil fortifikita kampeyo] venis aden nia
bataliono, pos ke me facabis mea raporto, il questionis me pro quo me ne
divenabis oficiro. Me respondis a lu : « Me ne havis la vokeso profesional por ta skopo. »
Quo esas segun vu bona soldato ?
Kande soldato staceskas por atakar e ke lua vivo
perdas sua importanteso : il trancendesas per esar pronta por mortar ed
aquiras estimo pri su ipsa qua ne esas posibla developar dum tempo di paco.
Yen, segun me, to quo esas bona soldato. E me sempre probis kondutar tale, mem
en Breslau dum la lasta dii dil milito. Me sempre
esis voluntal por irar al maxim danjeroza kombato-lineo.
(…)
Ka vi havis kontakti kun la Rusa habitantaro ?
Yes certe. On imperis strikte a ni bone kondutar a li,
ne entraprezar nutrar ni che li. On kambiis tamen aguli e filo po ovi e lakto –
la rurani ne volis aceptar nia pekunio, ma filo ed aguli esis raraji ibe. Me
memoras ke dum januaro 1944, en Luga [130
kilometri sude de Leningrad], la familie qua gastigis ni esis tre felica
aceptar ni, nam ni donis ad ol kelka konservaji, kelketa pano e precipue botelo
de schnaps. Erste dum la somero di
1944, en la Poloniana vilaji, me deskovris la kontre-Germana sentimento :
li ne celis lia odio. Ma en Rusia me nulatempe sentis ol.
(…)
Quon divenis la kaptiti ?
Dum la somero 1943, proxim
Tosno, me kaptis kelka soldati helpata da mea kamaradi. Ni
traktis li tre bone : ni donis a li pano, sigareti. Pose ni transportis li
adche la komandeyo di nia kompanio por questionado. Me ne savas quon li
divenis. Cetere lo esas pro ca kapturo ke me ordenizesis per la fera kruco e ke
me promocesis kom kaporalo. Mea patro esis tre fiera kande il saveskis lo.
(…)
An la fronto, quon vu timis admaxime . Artilrio,
chari, avionaro ?
La Stalin-orgeni, ico esis lo maxim danjeroza e
precipue lo maxim netolerebla. La ululado qua akompanis la lanso di ta fuzei,
me sentas ol sempre en mea internajo ! Ico duris nur dum 20 sekundi, ma co
esis la sekundi maxim longa e maxim terorigiva di la tota milito. La
Stalin-orgeni tre nocis la mento-stando di nia infantrio.
(…)
Kande vu intelektis ke la milito esis perdita ?
Dum decembro 1942 o dum
januaro 1943. Pos vidir l’armizo en la dispono dil Usani, mea patro
skribis a me de Afrika, dum asertar ke, militistale, lo esis neposibla obtenar
la vinko. Quale me dicis lo a vu, ilu laboris por informo-servo e me savis ke
il havis suficanta informaji por havar bona vido pri la milito-kozi. Konseque
me kredis il. E pose, me divenis supersticoza. Me dicis a me ke se ni esus
ganonta la milito, me mortus ante la vinko. Ma, ke se mea patro esis justa, me
posvivus la desvinko. Ico esas stulta ma me havis ca fixa ideo…
E vua kamaradi ?
Inter soldati, on dicis inter ni : « Ni bone profitez la milito, nam la paco esos
terorinda..» Ma me devas dicar ke ni vivis sen pensar pri la morga dio, onu
apene pensis pri to quo eventos pos la repasto o pri la sequonta atako. Hodie,
la Germani ne volas intelektar ke ni vivis tale, ke nia vivo konsakresis por
solvar nemediata problemi quale la frosto o la nutrivi, nule por savar ka la
milito esis yusta o ne. Ni ne havis la necesa tempo por pensar pri altra kozi. Eventis
a me restar en tranchei dum monati sen povar lavar me e chanjar mea sub-vesti.
On multe sufris pro la lausi. On vivis de vunduro a la sequanta, de ordenizo a
la sequanta… Ed amba kozi grantesis tre abundante a me. Lor la milito-fino, dum
la 11ma di aprilo 1945, me recevis la fera milito-kruco di unesma klaso.
On dicas ke ye la fino dil konflikto la ordenizi
obtenesis facilamente…
Askoltez, me povas dicar a vu ke la kombati en Breslau
esis le maxim harda quin me subisis. Yen quale ol grantesis a me. Lo esis dum
la 1ma di aprilo, Pasko-sundio, sub la ne-cesanta bombardo dal artilrio e dal
avionaro. Lor la vespero, charo « JS » proximeskis a nia Chefa
Quartero. La mayoro dil regimento sendis a ni « Jagdpanzer IV » kom
rinforco e me montris a lua akompananta esquado ube esis la charo Rusa. On
demandis a me klimar ye 20 metri de alteso, celata dop ruinaji, por surveyar e
signifar kande ca Rusa koloso moveskos. Ol
moveskis, me signifis… Nia charo iris ek lua celeyo. Ol
pafis e frapis la angulturmo dil “JS”, qua recevis la shoko e desaparis. Ye la
morga dio, l’enemikaro sucesis okupar la taluso dil fervoyo an nia dextra
flanko. Nia bataliono imperesis rikaptar olu. Ni ne plus havis multa viri e mea
chefo imperis me prenar kun me radio-transmisili. Por atakar, oportis trairar
100 metri di « no man’s land », dum la justa instanto, kande nia
artilrio komencis bombardar l’enemikaro, sat rapidamente por evitar la kugli ma
ne tro por ne trovesar sub nia propra obusi lor la arivo. Nia artilrio
pafeskis, me klamis « Adavane ! »
ma nur un soldato movis su… Me pavoris, itere klamis, ma sen efiko. Lore ni
departis duope… Fortunoze, nia artilrio facis bona ‘travalio’ e la Rusi ja ne
plus esis surloke. Dum la sequanta dio, la cetera homuli venis a me por exkuzar
su ne akompanir me.
Karl Hanke, la nazista chefo dil fortreso Breslau,
reputesas pro pendigir ti omni qui pensis livrar su. Pro quo ca soldati ne
punisesis ?
Pro ke nulu savabis lo. Ka vu savas ke Breslau en
1945, esis tre diferanta de Tosno en 1943 ? Dum la siejo ni esis shirmita
en kelero, la Rusi esis en la strado vicina. La ligili inter la Chefa Quartero
dil bataliono e dil regimento esis, por tale dicar, ne-existanta. Singlafoye
kande oportis transmisar informajo, facar exploro, portar municioni ed aquo an
la fronto-lineo, me mustis trairar la pafado-lineo. E pose la urbo bombardesis
sencese, esis omnube incendii. Omna konstrukturi esis destruktita. Uladie, me
vidis aviono « Junkers 52 »
tervenar en la ruinaji. Me nulatempe intelektis quale la pilotisto
sucesabis pozar su sur la sulo… La mento-stando dil habitanti di ca urbo esis
lamentindega. Ulafoye, proxim la fervoyala staciono, me selektis la subteretajo
di domo por instalar ibe la nova komandeyo dil bataliono e me saveskis ke la
tota familie, qua habitis ibe, suocidabis. Ed ico ne
esis unika kazo.
(…)
Ka vi drinkis alkoholaji por
rezistar ?
Proxim Leningrad, on povis
komprar alkoholo che kampanio-kiosko di nia diviziono ma quale me sempre dicis
a me, “milito ne esas amiko kun
‘schnaps’” e me drinkis de ol nur un unika foyo. Lo
esis itere anke dum la fino di aprilo 1945, en Breslau. Itadie, me iras al
komandeyo responsiva pri la vicina sektoro, okupata da SS-soldati. Cirkum la
tablo surhavante mapi, esas du oficiri qui signifas a me proximeskar. Kun
desprizanta mieno, un de li questionas me pri mea intenci koncernante li. Me
respondas ke lua viri lasis nia alo deskovrita e ke ni havas nulu por stopar la
truo. Ilu sumnas me indikar mea sektoro sur la mapo e dicas lore a me ke ni
pafabis adsur lua kerli. Me retroturnas a lu, ke, depos ke la Rusi esas ibe, ni
pafas adsur omno quo movas su. E ta-instante, me koncieskas ke me relatas kun
Besslein e Rogge, la du oficiri maxim timenda dil fortreso. Subitamente, obusi
explozas e la muri dil subteretajo tremeskas. Sen atencar ico, Besslein indikas
la mapo ed explikas a me ube esos la nova defenso-lineo. Pose il dicas a
me : « Ante tua departo, ni
drinkez ulo » - ed il prizentas glaso a me. Ni shokis reciproke nia
glasi, me drinkis e me departis…Retroveninte en mea unajo, kande me naracis ke
Besslein ipsa invitabis me kundrinkar glasedo de alkoholo, nulu volis kredar
me. Ico esas la unika foyo kande me drinkis schnaps
an la fronto-lineo, me nulatempe oblivios lo.
(…)
Quon vu opinionis kande la Federiti desembarkis en
Normandia ?
La tota regimento volabus transportesar a Francia por
kombatar la Usani.
E lor l’anunco dil atento di la 20ma di julio kontre
Hitler ?
Ni esis an la fronto-lineo e du oficiri dil stabo
divizional anuncis a ni ke atento organizesis kontre la Führer e ke ol faliis. Li adjuntis dicar ke un oficiro di nia stabo
implikesis en ol, ke il fugabis e ke ni devis esar surveyema. Nulo pluse. La
soldati ne parolis pri co. Ni havis plu importanta problemi.
La morto di Hitler ?
Me saveskis ol en Breslau, dum la vespero dil 1ma di
mayo. Me renkontris soldati en la urbo-centro, qui dicis a me ke ula Tönnes
indikesis kom sucedanto. Pose me informesis per la ‘radiofono’ ke parolesis pri
admiralo Dönitz. Ma ca novajo ne emocigis ni. Ni ja omni intelektabis ke ico
esis la fino.
Quale la livro di Breslau eventis ?
Dum la 5ma di mayo, on saveskis ke nia chefi
signatabis armistico kun la Rusi e ke lia unaji militistal ja esis en la urbo.
Nia batalionestro sendis me kun du plusa soldati por explorar to quo eventis.
Ni iris vers la Königsplatz, ni renkontris la Rusi. Li esis armizita, ni anke,
ni haltis, intersalutis, e pose singlu pluduris marchar. Pos ico, la Rusis
promisis a ni esar libera se ni livrus ni. Dum la nokto del 6ma til la 7ma , ni
livris la urbo a li ma li trompis ni… Me inkluzesis en Breslau, pose komplete
spoliata ed embarkita kun plura mili de altra soldati en brutaro-vagoni al
direciono di Kaukazo. Nia « voyajo » duris dum dek dii, dumsomere… Lo
esis tre varma. Ni recevis nur du gobletedi de aquo dum la tota voyirado. Kaptiti
diareis…Pos ca kalvario, ni arivis en Kirovabad [Gandja depos 1990], en la monti di Azerbaidjania, ube ni mustis
laborar en la mineyi di kobalto.
Quale on vivis ibe ?
En Kirovabad, on havis tre
poke por manjar, pano, supo e kacha (paplo
di cereali). La quanto di pano dependis del efektigita laboro. Ma
pro ke me savis la alfabeto Rusa, me obtenis ofico en kontoro, ube la vivo esis
plu facila. Me povis manjar tam multa pano kam me volis, e me rihavis mea
kustumala forteso, mem se ico ne duris dum longa tempo…To quo anke helpis me,
lo es la fakto ke me ne fumis : me povis kambiar mea sigareti po pano. Me
pasis tale tri yari, sen judicio. Me ne havis mem la maxim mikra ideo pri la
tempo kande ico duros…
Ka vua genitori savis ube vu esis ?
Pos letro retrosendita sen respondo, to quo instigis
me havar la maxim mala timo, un de mea karcerala amiki liberigesis pro
prisanesa motivi. Tale mea genitori saveskis dum januaro 1946 ke me
transvivabis. Kande mea kamaradi fine judiciesis e kondamnesabis a 25 yari de
karcero-puniso sen ajorno, me esis en hospitalo pro tifo : me indulgesis.
Me liberigesis dum la fino di agosto 1948, me retrovenis adheme dum oktobro di
ta yaro. Me havis la fortuno ke la komisitaro pri saneso konkluzabis ke me esis
tro febla por laborar.
Kad en la kampeyo on instigis vu divenar membro dil
partiso komunista o dil Nacionala Komitato por libera Germania ?
No. On dicis nur a ni ke plu bone onu laboros, plu
rapide on retrovenos adheme. Kande me arivis en mea vilajo, me trovis mea
genitori qui esis senlabora, en domo mi-destruktita per bombo, quan li habitis
kun refujinti. Til la monato marto di 1949, me restis en la hospitalo. Pose, me
laboris en komercala brancho. Mea monatala salario esis 50 DM, de qui me mustis
pagar 20 DM amendo kom anciena membro dil partiso nacional-socialista.
Quala traco la milito poslasis interne di vu ?
Me divenis harda, tre harda. Hitler dicis ke oportis
esar harda quale Krupp-stalo e tenaca quale la ledro…La milito igis me harda e
tenaca. Pose, en la vivo, kande me renkontris viro di mea generaciono, me quik
savis kad il esis front-soldato o rato restinta dope. Bismarck esis justa – onu
nulatempe devus militar kontre Rusia !
(Segun artiklo en la revuo GUERRES & HISTOIRE)
Tre interesiva historio. Sro Klusmeier evidente esis fortunoza....
RépondreSupprimer