Raporto da pastoro Provencana
Ica novelo esas elemento di totajo de noveli publikigita sub la titulo « Lettres de mon moulin »
(Letri de mea mueleyo) redaktita dal Franca autoro famoza dum la XIXma yarcento
Alphonse Daudet.
Or, ye ula sundio kande me vartis la
manjaji por la du venonta semani, eventis ke li arivis erste tre tarde. Dum la
matino me pensis : « kulpas pri co la meso ; » pose, ye
aproxime dimezo, venis granda sturmo, e me opinionis ke la mulo ne povabis
departar pro la mala stando dil voyi. Tandem, ye cirkum tri kloki, kande la
cielo esis lavita, la monto brilanta per la aquo e la suno, me audis inter la
gutifado dil folii e la exterfluo dil rivereti inflita la klosheti di la mulo,
tam gaya ed alerta kam granda kloshmuziko dum Paskodio. Ma lo ne esis la mikra miarro, nek la olda Norade, qua duktis.
Lo esis… divinez qua !... nia damzelo, mea filii ! nia damzelo ipsa,
sidanta rekta inter la saki oziera, tote rozea pro la aero dil monti e pro la
koldetesko debata al sturmo.
La mikrulo esis malada, onklino Norade
vakancis che elua filii. La bela Stéphanette savigis me ica omno, dum decensar
de elua mulo, ed anke ke el arivis tarde pro ke el misiris survoye ; ma
per vidar elu tante bone sundiale vestizita, kun elua rubando havanta flori,
elua jupo brilanta ed elua dentelaji, el semblis prefere tardeskinta ad ula
danso kam serchir elua voyo inter la bushi. Ho la miniona yunino ! Mea
okuli ne povis fatigesar pro regardar el. Por dicar la verajo me nulatempe
vidabis elu tante proxime. Kelkafoye dum la vintro, kande la bestii-trupi
decensabis adsur la planajo e ke me retroiris vespere al farmodomo por supear,
elu trairis la chambro vivace, sen multe parolar al servisti, sempre ornita e
kelkete superba… E nun el esis opoze a me, nur por me ; ka ico ne povus
instigar divenar dessaja ?
Pos ekirigir la provizuri de la korbo,
Stéphanette regardeskis kurioze cirkum elu. Kelke levante elua bela jupo dil
sundio, olqua altre povabus domajesar, el eniris la parko, volis vidar la loko ube me kushis, la palia kripo kun la
mutono-felo, mea granda kapuco akrochita an la muro, mea kroso, mea fusilo
funcionante per stono. Ica omno amuzis elu.
-Ha ! tu vivas hike, mea kompatinda
pastoro ? Quante tu probable enoyas pro esar sempre sola ! Quon tu
facas ? Pri quo tu pensas ?...
Me dezirabus respondar : « Pri
vu, ho mastrino, » e me ne mentiabus ; ma mea konfuzeso esis tante
granda ke me ne povis trovar mem un vorto por parolar. Me tre konjektas ke el
perceptis ico e ke la ruzoza damzelo diletis kreskigar mea embaraso per elua
malicaji :
-
E tua amikino, pastoro, kad el acensas
por vidar tu kelkafoye ?...Lo
esas tre versimile la ora kaprino, od
ica feino Estérelle qua kuras nur sur la pinto dil monti…
Ed el ipsa, dum parolar a me, vere
aspektis quale la feino Estérelle, danke la pleziva rido di elua kapo dope
inklinita ed elua hasto departar igante lua vizito simila ad aparo.
-
Adio, pastoro.
-
Saluto, ho mastrino.
E yen el departas forportante elua vakua
korbi.
Kande el desaparis sur la inklinita
voyeto, semblis a me ke la stoni rulanta sub la hufi di la mulo, falis unope
sur mea kordio. Me audis oli longatempe, longatempe ; e til la fino dil
jorno, me duris esar quaze somnolanta e me ne audacis movar pro timo foririgar
mea revo. Kande vespereskis, dum ke la fundo dil vali komencis blueskar e ke la
bestii interproximeskis dum bramar l’una opoze al altra por rienirar la parko, me audis ke on vokis me sur la
decenseyo, e me vidis aparar nia damzelo, qua ne plus esis ridema quale ne
longatempe antee, ma tremanta pro koldeso, pro pavoro, pro humidiguro. Elu
dicis ke infre di la kolino, el trovis la rivero Sorgue grosigita per la pluvo
dil sturmo, e ke pro volir transirar ol irgakuste, elu preske dronesis. To quo
esis terorinda esis la fakto ke ye ta tempo dil nokto oportis ne plus pensar
retroirar a la farmodomo ; nam la iradon per la plu kurta voyo, nia
damzelo ne konocis ol bone e ne povis entraprezar ol sola, e koncernante me, me
ne povis abandonar la bestii-trupo. Ita ideo pasar la nokto sur la monto tre
tormentis el, precipue pro la desquieteso di elua familiani. Lore, me quietigis
elu tam bone kam me povis :
-
Dum julio, la nokti duras dum kurta
tempo, mastrino…Ico esas nur
mala instanto.
E me quik acendis granda fairo por
sikigar elua pedi e lua robo tote humidigita par l’aquo dil rivero Sorgue.
Pose, me adportis avan elu lakto e fromajeti ; ma la kompatinda yunineto
nek pensis varmigar su ; nek manjar , e pro vidar la grosa lakrimi qui
venis ek lua okuli, me ipsa preske ploris.
Tamen nun tote noktesis. Posrestis sur
la kresto dil monti nur polvo di suno, vaporo di lumo ye la latero dil ocidento.
Me volis ke nia damzelo enirez repozar en la parko. Pos depozir sur la fresha palio bela felo tote nova, me
deziris a lu bona nokto, e me iris sideskar adxetere avan la pordo… Me povus
advokar la atesto da Deo pri la fakto ke, malgre la fairo di amoro qua brulis
mea sango, nula mala penso envenis mea mento ; me havis nur granda fiereso
pri pensar ke en ula loko di la parko,
tote apude la bestii-trupo kurioza, qua regardis elu dormar, la filiino di mea
mastri – quaze mutonino plu precoza e plu blanka kam l’omna ceteri, - repozis.
Ed el konfidesis a mea gardado. Nulatempe antee la cielo semblabis a me esar
tante profunda, la steli tante brilanta… Subite, la greto dil parko apertesis e la bela Stéphanette
aparis. El ne povis dormar. La bestii kriigis la palio dum movar su, o bramis
en lia sonji. Elu preferis venar proxim la fairo. Vidante ico, me lansis mea
kaprino-felo adsur lua shultri, me ecitis la flamo, e ni sidadis l’unu apud l’altru
sen parolar. Se ulatempe vu pasis nokto sub la cielo, vu savas ke ye la tempo
kande ni dormas, mondo misterioza vekas en la solitareso e la silenco. Lore la
fonti kantas multe plu klare, la lageti acendas flameti. Omna spiriti dil monto
iras libere adhike ed adibe ; ed esas en l’aero froli, neperceptebla
bruisi, quaze on audus la branchi plugrandeskar, la herbo kreskar. Dumjorne, lo
esas la vivo dil enti ; ma dumnokte, lo esas la vivo dil kozi. Kande onu
ne kustumas ico, lore ico pavorigas… ‘Itaque’ nia damzelo esis tote fremisanta e
proximigis su an me ye la maxim mikra bruiso. Ulafoye, krio longatempe duranta,
melankolioza, veninta de la lageto qua lumis infre, acensis vers ni ondifante.
Saminstante bela bolido glitis super nia kapi en la sama direciono, quaze ita
plendo quan ni jus audabis portis lumo kun olu.
-
Quo esas ito ? questionis me
Stéphanette deslaute.
-
Anmo qua eniras la paradizo ,
mastrino ; e me facis kruco-signo.
El anke facis kruco-signo, e duris esar dum instanto
kun levita kapo, tre rekolecanta. Pose el dicis a me :
- Ka do ico esas
justa, pastoro, ke tu e tua samprofesionani esas sorcisti ?
-
Tote ne, nia damzelo. Ma hike ni vivas
plu proxime a la steli, e ni savas to
quo eventas ibe plu bone kam la homi di la planajo.
El duris regardar adsupre, dum havar
elua kapo apogata sur un de lua manui, tegata per la muton-felo quaze pastoreto
cielal :
-
Quante multanombra oli esas !
Quante ico esas bela ! Nulatempe me vidabis tanta de oli… Ka tu savas lia
nomi, ho pastoro ?
-
Ma yes, mastrino… Regardez ! juste
super ni, yen la Voyo di Santa Jakobo (la
lakto-voyo). Ol iras de Francia rekte ad Hispania. Lo esas Santa Jakobo di
Galisia qua trasis ol por montrar ilua voyo a la brava Karolus la Granda kande
il militis kontre la Mohamedani. Plu fore, vu vidas la Charo dil anmi (La Grand Ursino) kun olua quar rotaxi brileganta.
La tri steli qui iras avane esas la Tri
Bestii, ed olta tote mikra an la triesma esas la Charduktisto. Ka vu vidas tote cirkume ita pluvo di steli qui
falas ? Oli esas l’anmi quin la Sinioro Deo ne volas en lua hemo… Kelke
plu infre, yen la Rastilo o la Tri Reji (Orion). Lo esas to quo
utilesas a ni, pastori, kom horlojo. Nur per regardar oli, me savas nun ke esas
plu kam noktomezo. Kelke plu infre, sempre vers la sudo,
brilas Ioannes di Milano, la torcho
dil astri (Sirius). Pri ta stelo, yen to quon la pastori rakontas. Asertite
ulanokte Ioannes di Milano, kun la Tri Reji e la Hanyuneteyo (la Pleyado), invitesis a la mariaj-festo di amika
stelo. La Hanyuneteyo, plu hastoza
kam le cetera, departis, onu dicas, kom la unesma, e suriris la supra voyo.
Regardez lu, ibe supre, tote en la fundo dil cielo. La Tri Reji iris plu adinfre e rajuntis lu ; ma la ociero Ioannes di Milano qua dormabis dum tro
longa tempo, restis tote dope, ed iracoza, por haltigar li, lu jetis a li sua
bastono. ‘Itaque’ la Tri Reji nomizesas
anke la Bastono di Ioannes di Milano…
Ma la maxim bela de omna steli, mastrino, lo esas la nia, lo esas la Stelo dil Pastoro, olqua lumizas ni lor
la auroro kande ni ekirigas la bestii-trupo, ed anke dum la vespero kande ni
rienirigas lu. Ni nomizas ol anke Maguelonne,
la bela Maguelonne, qua dopekuras Petrus
di Provenca (Saturno) e mariajas su kun lu ye singla sepesma yaro.
- Quale, pastoro,
kad esas do mariaji di steli ?
- Ma yes,
mastrino.
E dum ke me probis explikar ad elu to quo esis ita
mariaji, me sentis ulo fresha e delikata presar lejere sur mea shultro. Lo esis elua kapo plugravigita per la dormo qua apogis su an me kun jolia
krumplo de rubandi, de denteli e de ondifita hari. Elu restis tale sen movar
til la instanto kande la astri dil cielo paleskis, eklipsata dal jorno qua
acensis. Koncernante me, me regardis elu dormar, kelke konfuzigita funde di mea
anmo, ma sante protektata da ta nokto klara qua nur donis a me bela pensi.
Cirkum ni, la steli duris lia silencoza marchado, docila quaze granda
bestii-trupo ; e tempope me imaginis ke un de ta steli, la maxim delikata,
la maxim brilanta, misirinta, venabis pozar su sur mea shultro por dormar…
[NOTO] Ita omna detali di
populastronomio tradukesas del Almanako
Provencana olqua publikigesas en l’urbo Avignon.