KLASIKA KULTURO NACIONALA

xxx:::xxx

Hiere vespere, me spektis che-televizione emiso pri klasika Franca teatrajo dil 17ma yarcento e titulizita : La borgezo nobela. En ol parolesas pri richa komercisto de humila origino qua volas frequentar la homi dil maxim alta sociala klasi e precipue la nobeli. Il igas su perfekte ridinda ma persistas en lua kaprico. E, fine il lasas lua filiino spozigar altra yuna komercisto, quan il komence refuzabis donar ad ilua filiino pro ke il ne esis nobela. Ma la sagaca yuna viro aceptas plear segun lua folajo, nome il travestias su e kredigas ke il esas la filiulo dil sultano di Turkia. Il agas sucesoze e ridindigas komplete la naiva borgezo qua volis esar nobela. On dicas ke rejo Ludovikus XIV (1643-1715) komendis a Moliere ica teatrajo por mokar la Turki, qui kelka yari antee sendabis a lu grosiera ambasadisto.
To quo esas stranja en ita klasika Franca teatrajo esas la fakto ke ol ne ekmodeskis. La sentimenti di la homi nule chanjis depos ita tempo e neanke la linguo. Quankam ica teatrajo evas de 1670 cirkume, on komprenas senpene la Franca linguo olima qua esas preske sen difero ad olta di nia tempo.
To quo esas mem plu stranja esas la fakto ke la filozofo ed autoro Montaigne qua vivis apene un yarcento antee ( ye la fino dil 16ma yarcento), esas nur desfacile komprenebla e mem onu tradukas lua libri a la moderna Franca linguo por ke la lekteri povez bone komprenar lu.
Do, dum periodo de un yarcento la Franca linguo evolucionis dramatatre, e, pose, ol restis stabila e definitive fixigita.
Pos reflekto, me pensis pri mea antea artiklo koncerne la diglosio*. Posiblesas ke on judikis ke la linguo dil fino dil 17ma yarcento esas modela e klasika linguo. Onu do, quik de ita tempo, docis la Franca segun la vortaro, la gramatikala reguli e la stilo di ta tempo. Do, ankore nunepoke, la linguo di la libri, di la jurnali, di la informili e di la skoli e doceyi esas simila ad olta dil tempo kande vivis rejo Ludovikus XIV. Ed ico tre kontributis fixigar e stabiligar la linguo. Ma ico forsan anke disimulas a ni altra realeso : la parolata linguo divenis tre diferanta de la skribita e literaturala linguo ed existas vera diglosio* nun en Francia pri qua ni ne vere koncias. Ni ne koncias pri ol, pro ke omna homi iris a la skolo savas lektar e skribar en la oficala literaturala linguo e komprenas ol perfekte. Li savas anke uzar ol kande la necesesi di la sociala vivo postulas ico. Ma en la singladia vivo, la plu multa homi parolas tote diferanta idiomo, kelkafoye transskribita en kelka detektiv-romani e quan la granda Franca autoro dil 20ma yarcento Ferdinand Céline savis tre bone redaktar (ne sen exajero e troaji). Ma, kustumale, on pluduras skribar libri e jurnali, parolar che-televizione e -radiofone* en idiomo qua ne esas vere mortinta, e qua komprenesas da omni, ma qua divenis artificala pro ke ol ne plus uzesas spontane en la omnadia vivo.
Por retrovenar a la temo dil teatrajo "La borgezo nobela", malgre ke la mondo evolucionis nekredeble depos ita tempo, on havas nule l'impreso eklandigesar, nome on havas la sentimento esar en hema universo qua esas la nia e qua ne timas afrontar l'eterneso. Exakte quale la granda klasika verki Greka o Latina. Ico esas ya la traito dil klasikaji esar valida, komprenebla e modela en omna tempi. Anke la klasika lingui.

xxx:::xxx